حرکت تکواژ به‌عنوان راهکار رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری: تحلیلی در نظریۀ بهینگی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 16، شماره 4 - شماره پیاپی 37، اسفند 1403، صفحه 110-87   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.89859.1275

نویسندگان

طاهره جعفری¹؛ مهدی فتاحی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

حرکت تکواژ پدیده‌ای بسیار کمیاب است که در کردی کلهری بر پی‌بست ضمیری سوم‌شخص مفرد اعمال می‌شود، و انگیزۀ آن رفع التقای واکه‌هاست. فتاحی و کرد زعفرانلو کامبوزیا (۱۳۹۲) به بررسی یک نمونه از این روش از رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری پرداخته‌اند. در این پژوهش، افزون‌بر معرفی نمونه‌ای متفاوت از نمونۀ پژوهش مذکور، یافته‌های جدیدی به‌دست آمده و با یافته‌ها و نتایج پژوهشی پیشین در این زمینه مقایسه گردید. همچنین، در این مطالعه تحلیل‌های مربوط به حرکت تکواژ در چارچوب نظریۀ بهینگی موازی انجام شده است، تا از طریق کشف محدودیت‌های مرتبط و رتبه‌بندی آن‌ها مشخص گردد که چرا باوجود روش‌های رایج‌تری همچون حذف و درج، این مورد از التقای واکه‌ها در کردی کلهری صرفاً با حرکت تکواژ رفع می‌شود. پژوهش به‌صورت  واج‌نگاری  و بررسی داده‌هایی انجام شد که از طریق ۲۰ ساعت مصاحبه با ۱۵ گویشور کردی کلهری گردآوری شده بود. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که حرکت تکواژ علاوه‌بر بافت افعال پسوندی در مجاورت با پی‌بست تأکیدی نیز حرکت می‌کند و این حرکت نه فقط در مواجهه با التقای سه واکه، بلکه در التقای دو واکه نیز رخ می‌دهد. تحلیل‌های بهینگی نیز وجود محدودیت‌های فعالی را در این گویش آشکار کرد که رفع التقای واکه‌ها در این مورد خاص را با روش‌های رایج‌تر مجاز ندانسته و به همین سبب، راهکار حرکت تکواژ اعمال می‌گردد.    

کلیدواژه‌ها

حرکت تکواژ؛ التقای واکه‌ها؛ نظریۀ بهینگی؛ کردی کلهری

مراجع

احمدی، م.، زاهدی، م.، و غلامی، و. (۱۳۹۸). التقای واکه ها و رفع آن در کردی میانه. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۷(۳)، ۱-۱۵.

بی‌جن‌خان، م. (۱۳8۴). واج‌شناسی: نظریۀ بهینگی. سمت

بدخشان، ا.، و زمانی، م. (۱۳۹۳). غلت‌سازی در گویش کلهری. علم زبان، ۲(۲)، ۹۷ـ۱۱۶. http://doi.org/10.22054/ls.2014.1083

جم، ب. (۱۳۹۴). راه‌کارهای برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی. زبانشناسی و گویش های خراسان۷ (۱۲)، ۷۹‑۱۰۰.  http://doi.org/10.22067/lj.v7i12.48166

جم، ب. (۱۴۰۲). چگونگی رفع التقای واکه‌های کشیده با واکۀ تکواژ جمع در زبان فارسی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۱۱(۲)، ۱- ۱۶. http://doi.org/10.22126/jlw.2022.8199.1657  

رضی نژاد، س. م. (۱۳۹۸). برطرف کردن التقای واکه‌ها در ترکی آذربایجانی. نشریه پژوهش های زبان شناسی، ۱۱(۱)، ۶۱ـ۷۲. http://doi.org/10.22108/jrl.2018.109523.1172

فتاحی، م. (۱۳۹۰). فرایندهای صرفی-واجی در کردی کلهری. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی). دانشگاه علامه طباطبایی.

فتاحی, م.، و کرد زعفرانلو کامبوزیا، ع. (۱۳۹۲). فرایند حرکت تکواژ به دلایل صرفی- واجی: بررسی نمونه‌ای در کردی کلهری. پژوهشهای زبانی، ۴(۲)، ۱۲۱-۱۴۰.  http://doi.org/10.22059/jolr.2014.50276   

فتاحی، م. (۱۳۹۳). غلت‌سازی واکه به عنوان راهکاری برای رفع التقای واکه‌ها بررسی نمونه‌ای در کردی کلهری. پژوهش های زبان شناسی تطبیقی،۴(۷)، ۲۶۳ـ۲۷۵.

فتاحی، م.، و چوب‌ساز، ی. (۱۳۹۴). تنوع بیشتر راهکارهای رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری نسبت به سایر گویش‌های کردی. سومین همایش ملی زبانشناسی و آموزش زبان فارسی: چشم‌انداز پژوهش‌های زبان در قرن ۲۱ (صص. ۱۲۱-۱۲۲). دانشگاه فردوسی مشهد.

فتاحی، م.، و جعفری، ط. (۱۴۰۳). اولویت در انتخاب راهکارهای رفع التقای واکه‌ها: تحلیلی بهینگی از واژه‌بست‌های کُردی کلهری. علم زبان.  (زیر چاپ).  http://doi.org/10.22054/ls.2024.80126.1664

Jensen, J. T. (2004). Principles of generative phonology: An introduction. John Benjamins.

Kager, R. (1999). Optimality theory. Cambridge University Press.

McCarthy, J. (2008). Doing optimality theory. Blackwell.

McCarthy, J. (2002). A thematic guide to optimality theory. Cambridge University Press.

Prince, A., & Smolensky, P. (1993). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar. Blackwell.

Prince, A., & Smolensky, P. (2004). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar (1st ed.). Blackwell.