ترجمة‌ مفاهیم ناهنجار در سه ترجمه فارسی رمان ماتیلدا

مطالعات زبان و ترجمه

دوره 57، شماره 2، شهریور 1403، صفحه 37-67   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2023.83281.1202

نویسندگان

الناز علی اعظم¹؛ مسعود خوش‌ سلیقه^{* 2}؛ عبداله نوروزی³؛ آزاده اریس⁴

¹فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²استاد مطالعات ترجمه، دانشگاه فردوسی مشهد

³دکتری مطالعات ترجمه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴دانشگاه بینگمتون، نیویورک

چکیده

هدف این پژوهش بررسی روش هایی است که مترجم‫ های ایرانی برای ترجمه ناهنجاری‌های اجتماعی در آثار ادبی کودک و نوجوان از انگلیسی به فارسی به‌کار برده‌اند. در این پژوهش ‬از سه ترجمه فارسی رمان ماتیلدا (۱۹۸۸) اثر رولد دال تشکیل شد. تمرکز این پژوهش بر ترجمه ناهنجاری‌های اجتماعی در سطح جمله است. در ابتدا بر‌اساس پیکره و ناهنجاری‌های موجود در متن، جملات ناهنجار اجتماعی به دو دسته کلامی و رفتاری تقسیم شد. دسته کلامی به بی‌ادبی، تهدید و دروغ‌گویی و دسته رفتاری به کودک‌آزاری جسمی، کودک‌آزاری ناشی از غفلت،‌ انتقام و پرخاشگری رفتاری تقسیم شد. در مرحله دوم مدل کارکردگرا و پویای مولینا و هورتادو آلبیر (۲۰۰۲) برای دسته‌بندی‌های ناهنجاری‌های اجتماعی به‌کار گرفته شد تا از طریق آن متن مبدأ با معادل‌هایش در ترجمه‌‌های فارسی بررسی شود. نتایج نشان داد که رویکرد مترجم‌ها، ترجمة تحت‌اللفظی است. ترجمه‌ها بومی‌سازی نشده‌اند و تکنیک‌های متفاوتی برای آن‌ها به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات کودک و نوجوان؛ ترجمة تحت‌الفظی؛ رولد دال؛ ناهنجاری‌های اجتماعی؛ ماتیلدا

مراجع

آزاد، پ. (۱۴۰۲). مقایسه عملکرد مترجمان زن از نسل جدید و گذشته در ترجمه واژگان تابو و بررسی تأثیرپذیری آن‌ها از فرهنگ. نقد زبان و ادبیات خارجی، ۲۰(۱)، ۱۱۳-۱۳۳.

امین طوسی، ه.، قربان صباغ، م، ر.، و مهدوی، م. ج. (۲۰۱۷). ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‌داری ﺑﺮ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﻌﻨﻮی ﻛﻮدک در رﻣﺎن. در کتابچه همایش ملّی ادبیّات کودک و نوجوان و معنویّت. (ص. ۶-۱۲). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

بخارایی، ا. (۱۳۹۰). جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی. انتشارات دانشگاه پیام نور.

تنهایی، ا. (۱۳۸۶). نظریه‌های جامعه‌شناسی. مرندیز.

جلیلی مرند، ن.، و دهخوار قانی، س. (1392). چگونه تابوها را ترجمه کنیم. پژوهش زبان و ادبیات فرانسه، ۷(۱۲)، ۵۷-۷۴.

دال، ر. (۱۳۹۰). ماتیلدا. ترجمه پروین علی‌پور. افق.

دال، ر. (۱۳۹۳). ماتیلدا. ترجمه علی هداوند. کارگاه فیلم و گرافیک سپاس.

دال، ر. (۱۳۹۵). ماتیلدا. ترجمه شهلا طهماسبی. مرکز.

سلیمی، ع.، و داوری، م. (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی کجروی. پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

شریفی، ش.، ودارچینیان، ف. (۱۳۸۸). بررسی نمود زبانی تابو در ترجمه به فارسی و پیامدهای آن. مجله زبانشناسی و گویش‌های خراسان، ۱(۱)، ۱۲۷-۱۴۱.

عرب یوسف‌آبادی، ع.، و افضلی، ف. (1397). بررسی سازوکارهای حُسن‌ تعبیر در ترجمة تابوهای رمان الهوی از هیفا بیطار. پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، ۸(۱۹)، ۵۷-۸۰.   https://doi.org/10.22054/rctall.2018.32925.1320

غفاری، س.، وشهبازی، م. (۱۳۹۱). مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان. انتشارات دانشگاه پیام‌ نور.

کاوه، م. (۱۳۹۱). آسیب‌شناسی بیماری‌های اجتماعی (ج. ۱ و ۲). جامعه‌شناسان.

مارشال، گ.، و اسکات، ج. (۱۳۸۸). فرهنگ جامعه‌شناسی. ترجمه حمیرا مشیرزاده. میزان.

محجوب، ف. (1395). تابو درترجمه ادبیات کودکان. کنگره بین المللی زبان و ادبیات، مشهد.

مردانی، و.، و خوش‌سلیقه، م. (۱۴۰۲). دیدگاه مترجمان غیرحرفه‌ای به اخلاق در فرایند زیرنویس فیلم‌های انگلیسی‌زبان به فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۶(۲)، ۱-۳۲. https://doi.org/10.22067/lts.2023.43313

ممتاز، ف. (۱۳۸۱). انحرفات اجتماعی - نظریه‌ها و دیدگاه‌ها. شرکت سهامی انتشار.

مهدوی آرا، م.، و ایزی، ا. (۱۳۹۸). بایسته های ترجمه ادبیات کودک و نوجوان از منظر فنی و دیداری (نمونه تطبیقی و پژوهشی ترجمه مجموعه «حکایات النخله الخضراء»). ادبیات کودک، ۱۰(۲)، ۱۲۹-۱۵۰.  https://doi.org/10.22099/jcls.2019.30413.1630

مهدیزادخانی، م.، نوروزی، ع.، و شکوهمند، ف. (۱۳۹۸). ترجمه فارسی تابوی‌های زبانی فیلم پالپ فیکشن: مقایسه ترجمه دانشجویی و حرفه‌ای. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۲(۱)، ۱۰۹-۱۲۸. https://doi.org/10.22067/lts.v52i1.80700

نوروزی، ع.، و هاشمی، م. (۱۴۰۱). دیدگاه ناشران و مترجمان درباره ضوابط نشر کتاب و ممیزی و پیامدهای آن در ایران بعد از انقلاب اسلامی. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۶(۱)، ۱۴۱-۱۶۶. https://doi.org/10.22067/lts.2022.77963.1146

 نیک‌نسب، ل. (۱۴۰۲). ترجمه دوبله در فیلم‌های کارآگاهی: مطالعه موردی لانه زنبور (از مجموعه هرکول پوآرو اثر آگا کریستی). مطالعات ترجمه، ۲۱(۴)، ۵۶-۷۶.

هانت، پ. (2001). تحلیلی بر شخصیت ماتیلدا. ترجه محبوبه نجف‌خانی. پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ۱۵(۱)، ۱۲۹-۱۳۴.

 

‌Alla, A. (2023). Translation of different styles in children’s literature from English into Albanian: A comparative approach. Resmilitaris, 13(2), 241-253.

Baker, M., & Saldanha, G. (Eds.). (2020). Routledge encyclopedia of translation studies (3rd ed.). Routledge.

Dahl, R. (1988). Matilda. Penguin.

Davarian, M. (2019). A study on translation strategies employed for Persian renderings of taboo in Adventures of Huckleberry Finn [Unpublished master’s thesis]. University of Birjand.

Dávila, D. (2022). The tacit censorship of youth literature: A taxonomy of text selection stances. Children's Literature in Education, 53(3), 376-391.

De Queiroga, M. G., & Fernandes, L. P. (2016). Translation of children's literature. Cadernos de Tradução, 13(6), 62-78. https://doi.org/10.5007/2175-7968.2016v36n1p62 

Hiidenoja, A. (2015). Class ideology and values in Roald Dahl’s Matilda and Hilaire Belloc’s cautionary tales for children and new cautionary tales [Unpublished master’s thesis]. University of Tampere.

Iluk, Ł. & Iluk, J. (2022). Self-protective approaches to the translation of monolingual normative acts and their result. ASEJ, 26(1), 51-55. https://doi.org/10.19192/wsfip.sj1.2022.7

Jobe, R. (1996) Translation. In P. Hunt (ed.), International companion Encyclopedia of children's literature (pp. 519-529). Routledge.

Khoshsaligheh, M., Ameri, S., & Mehdizadkhani, M. (2018). A socio-cultural study of taboo rendition in Persian fansubbing: An issue of resistance. Language and Intercultural Communication, 18(6), 663-680. https://doi.org/10.1080/14708477.2017.1377211     

Martens, A. (2015). Ideology in children’s literature: Critical discourse analysis of the adult-child power relation in Roald Dahl’s Matilda [Unpublished bachelor’s thesis]. University of Amsterdam.

 McMartin, J., & Van Coillie, J. (2020). Children’s literature in translation Leuven University Press. https://doi.org/10.1353/book.78563

Molina, L., & Hurtado Albir, A. (2002). Translation techniques revisited: A dynamic and functionalist approach. Meta Journal, 47(4), 498-512. https://doi.org/10.7202/008033ar   

Netley, N. S. (1992). The difficulty of translation: Decoding cultural signs in other languages. Children’s Literature in Education, 23, 195-202.  https://doi.org/10.1007/BF01134006   

Oittinen, R. (2000). Translating for children. Garland.

Pakar, E., Khoshsaligheh, M., & Khozaei Ravari, Z. (2020). Cultural gate-keeping policies in official dubbing in Iran: A case study of The Godfather Series into Persian. Language and Translation Studies, 53(1), 129-165. https://doi.org/10.22067/lts.v53i1.82495   

Pawłuszek, P. (2023). Vulgarity in children’s literature and the translator’s dilemma. A case of the Polish translation of the book of Dust: La Belle Sauvage by Philip Pullman. In D. Gierczyńska & I. Smoczyk-Jackowiak (eds.), Wschód-zachód. literatura i język nastyku kultur (pp. 101-118). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku.

Rodriguez, S., & Osorio, S. (2024). Censorship in early childhood: A critical content analysis of banned and challenged latine picture books. Research on Diversity in Youth Literature, 6(1), 1-26. https://doi.org/10.21900/j.rydl.v6i1.1400

Salimi, A., & Davari, M. (2001). Jamehshenasi kajravi [Sociology of deviancy]. Research Institute of Hawzeh and University.

Salvador, R.  B. (2023). Censorship and Expurgation of the Selected Children's Literature. The Quest: Journal of Multidisciplinary Research and Development, 2(1). https://doi.org/10.60008/thequest.v2i1.57

Štefulj, L. (2020). Rendering personal names in translations of children’s literature from English into Croatian: Case studies of Roald Dahl’s Matilda and Charlie and the Chocolate Factory. [Unpublished master’s thesis]. University of Zagreb.

Shavit, Z. (2022). Cultural translation: Ideological and model adjustments in translation of children’s literature. Kinder- Und Jugendliteraturforschung International. https://doi.org/10.3726/978-3-653-03936-8/14

Shavit, Z. (1986). Poetics of children’s literature. University of Georgia Press.

Talebniya, E. (2013). Strategies applied in Persian translation of taboos in dubbed action movies by Iranian home video companies [Unpublished master’s thesis]. Allameh Tabataba’i University.

Tanhaee, A. (2007). Nazarieh haye jamehshenasi [Theories of sociology]. Marandiz.

Tima, M., Monsefi, R., Ramazani, A., & Yalsharzeh, R. (2024). Translation of taboo words in IRIB’s Persian dubbed movies. Journal of Language and Translation, 14(2), 49-60.

Toury, G. (2012). Descriptive translation studies and the beyond. John Benjamins.

Venuti, L. (2004). The translator’s invisibility. Routledge.