عاملیت ترجمه در ورود علم روان‌شناسی به ایران (۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰)

مطالعات زبان و ترجمه

دوره 57، شماره 2، شهریور 1403، صفحه 68-95   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2024.89066.1273

نویسنده

سمیه دل‌زنده‌روی^*

گروه مطالعات ترجمه،‌دانشکدهٔ زبان‌های خارجی، دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان،‌رفسنجان،‌ایران

چکیده

آغاز ترجمه از زبان‌های اروپایی در ایران در عصر قاجار مبتنی بر نیاز کشور به علوم جدید بود که ایران از آن عقب مانده بود. این دلیل تابه‌امروز، ‌یکی‌از دلایل عمدۀ ترجمه به‌خصوص از زبان‌های اروپایی بوده‌است. بنابراین بررسی عاملیت ترجمه در ورود علوم مختلف به ایران ضروری‌می‌نماید. پژوهش حاضر به بررسی عاملیت ترجمه در زمینه‌سازی برای ورود علم روان‌شناسی به‌صورت آکادمیک در دهۀ ۴۰ به ایران می‌پردازد. پژوهش حاضر بااتکابه مفهوم عاملیت در ترجمه، به بررسی نهادها (مؤسسۀ انتشارتی صفی‌علیشاه و مجلۀ کاویان) و افرادی (برادران مشفق همدانی و علی‌اکبر کسمایی) می‌پردازد که در چهار دهۀ نخست ۱۳۰۰ش عامل ورود این علم به ایران بوده‌اند. بررسی موضوعی و محتوایی دقیق آثار ترجمه‌شده در انتشارات صفی‌علیشاه و نشریۀ کاویان، ‌به‌علاوۀ فعالیت‌های برادران مشفق همدانی و علی‌اکبر کسمایی و همین‌طور مطالعۀ مقدمه‌های آنان از نقشی که ترجمه و مترجمان در زمینه‌سازی برای ورود رشتۀ روان‌شناسی به‌صورت آکادمیک به ایران داشته‌اند پرده‌برداری‌می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عاملیت؛ ترجمه؛ ‌ روان‌شناسی؛ نشر صفی‌علیشاه؛ مجله کاویان

اصل مقاله

 

مراجع

ایرنا. (1398). دربارۀ علی‌اکبر کسمایی. کد خبر: 83660124. برگرفته از:

 https://www.irna.ir/news/83660124/

برزین، م. (۱۳۴۴). سیری در مطبوعات ایران. چاپخانۀ راستی.

دل‌زنده‌روی، س. (1401). آیین کامیابی برندۀ اولین جایزۀ کتاب سال. فصل‌نامۀ مترجم 32(77)، 133-138.

شجره، ح. (۱۳۱۴). اصطلاحات روان‌شناسی. مهر، ۳(۳)، ۲۸۵-۲۸۸.

صدری طباطبایی نائینی، م. (۱۳۷۸). راهنمای مطبوعات ایران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

کاویانی، ‌ح. (۱۳۸۰). روان‌شناسی ایران در سه اپیزود. تازه‌های علوم شناختی، ۳(۴)، ۶۶-۷۱.

کسمایی، ع. ا. (۱۳۳۲). آیین کامیابی. مقدمه. صفی‌علیشاه.

محجوب، م. ج. (1370). آقای مشفق همدانی و خاطرات او. در مشفق همدانی (ویراستار)، خاطرات نیم‌قرن روزنامه‌نگاری (ص. ۶-۱۴). انتشارات دانشگاه کالیفرنیا.

مشفق‌همدانی، ر. (۱۳۳۲). روان‌شناسی برای همه، مقدمه. صفی‌علیشاه.

مشفق‌همدانی، م. (۱۳۴۳). مدرسه و اجتماع، مقدمه. صفی‌علیشاه.

مشفق‌همدانی، ر. (1370). خاطرات نیم‌قرن روزنامه‌نگاری. انتشارات دانشگاه کالیفرنیا.

 

Bastin, G. & Bandia, P. (Eds.) (2006). Charting the future of translation. University of Ottawa Press.

Bastin, G. L. (2009). Francisco de Miranda: intercultural forerunner. In J. Milton & P. Bandia (Eds.), Agents of translation (pp.19-42).  John Benjamins.

Berneking, S. (2016). A sociology of translation and the central role of the translator. The Bible Translator, 67(3), 265–281.

Buzelin, H. (2011). Agents of translation. In Y. Gambier & L. Doorslaer (Eds.), Handbook of translation studies (Vol. 2, pp. 6-12). John Benjamins.

Chesterman, A. (2006). Questions in the sociology of translation. In F. J. Duarte, A. Rosa, & T. Seruya (Eds.), Translation studies at the interface of disciplines (pp. 9–27). John Benjamins.

Conker, N. (2023). Darwin translated into Turkish with a Marxist agenda: A sociological inquiry into the agents of translation. Perspectives, 31(3), 1-14. https://doi.org/10.1080/0907676X.2022.2152353

Inghilleri, M. (2005). The sociology of Bourdieu and the construction of the ‘Object’ in translation and interpreting studies. The Translator, 11(2), 125-145. https://doi.org/10.1080/13556509.2005.10799195

Jiménez Bellver, J. (2012). Review of the book Translators’ agency by T. Kinnunen & K. Koskinen (Eds.). Transfer, 7(1–2), 198–203.

Khairoulline, V. (2012) Agents of translation. Perspectives, 20(2), 255-259, https://doi.org/10.1080/0907676X.2011.563694.

Khalifa, A. W. (Ed.). (2013). Translators have their say? Translation and the power of agency: Selected papers of the CETRA Research Summer School 2013. Karl-Franzens-Universität Graz, CETRA, Centre for Translation Studies.

Kinnunen, T., & Koskinen, K. (Eds.) (2010). Translators’ agency. Tampereen Yliopistopaino. http://tampub.uta.fi/tulos.php?tiedot=340

Lefevere, A. (2017). Translation, rewriting and the manipulation of literary fame. Routledge.

Milton, J., & Bandia, P. (Eds.) (2009). Agents of translation. John Benjamins.

Munday, J., & Blakesley, J. (2016). Introduction. Poetry translation: Agents, actors, networks, context. Translation and Literature, 25(1), 1-9. https://www.jstor.org/stable/26647355

Pym, A. (2009). Humanizing translation history. Hermes – Journal of Language and Communication Studies, 42, 23-48. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v22i42.96845

Shuttleworth, M., & Cowie, M. (1997). Dictionary of translation studies. Routledge.

Tahir Gürçağlar, Ş. (2009). A cultural agent against the forces of culture: Hasan-Ali Yucel. In J. Milton & P. Bandia (Eds.) Agents of translation (pp. 161-188). John Benjamins.

Uchiyama, A. (2009). Translation as representation: Fukuzawa Yukichi’s representation of the “Others”. In J. Milton & P. Bandia (Eds.) Agents of translation (pp. 63-83). John Benjamins.

Venuti, L. (2013). Translation changes everything: Theory and practice. Routledge.

Zurbach, Ch. (2009). The theatre translator as a cultural agent: A case Study. In J. Milton & P. Bandia (Eds.) Agents of translation (pp. 279-299). John Benjamins.