مرزبان بن رستم؛ شخصیتی خیالی یا تاریخی؟ (نگاهی به نقد و نظرهای پیرامونِ نویسندة مرزبان‌نامه)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 57، شماره 3 - شماره پیاپی 226، دی 1403

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.86220.1538

نویسندگان

یعقوب فولادی^{* 1}؛ محمّد بارانی²؛ مریم خلیلیِ جهانتیغ³

¹دانش آموختة دکتریِ زبان و ادبیاتِ فارسیِ دانشگاهِ سیستان و بلوچستان. مدرسِ آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیانِ بوشهر

²دانشیارِ بازنشستة گروهِ ادبیاتِ دانشگاهِ سیستان و بلوچستان

³استادِ بازنشستة گروهِ ادبیاتِ دانشگاهِ سیستان و بلوچستان

چکیده

مرزبان‌نامه از جملة آثارِ مهمِ نثرِ مصنوع است که اسپهبَد مرزبان بنِ رستم بنِ شَروین از فرمانروایانِ آلِ باوند در اواخرِ قرنِ چهارمِ هجری آن را نوشته است. به این دلیل که در قابوس‌نامه و تاریخِ طبرستان مرزبان بنِ رستمِ بنِ شَروین نویسندة مرزبان‌نامه گفته شده؛ ولی در مرزبان‌نامة تحریرِ وراوینی نویسندة آن مرزبان بنِ شَروین آمده است و از طرفِ دیگر نسب‌نامة آلِ باوند و احوالِ مرزبان بنِ رستم / شَروین در تاریخ‌ها و تذکره‌ها به روشنی نیامده است؛ در بینِ پژوهشگران بحثِ درازدامنی در خصوصِ نویسندة مرزبان‌نامه وجود دارد. گروهی بر این باورند که مرزبان بنِ رستم نویسندة کتاب است و گروهی دیگر مرزبان بنِ شَروین را نویسندة آن می‌دانند. حتّی برخی نویسنده و مترجمِ مرزبان‌نامه را برساخته و جعلی دانسته‌اند. فارغ از اینها، دیدگاه‌های متفاوتی نیز در موردِ زبانِ نخستینِ اثر مبنی بر اینکه طبری یا فارسی دری بوده است؛ می‌بینیم. پژوهشِ حاضر پس از بررسی دیدگاه‌های گوناگون و بحث در این مورد؛ نشان می‌دهد که احتمالاً مرزبان بنِ رستم بنِ شَروین این کتاب را که دویست سال پیش از او مرزبان پسر شَروین بن سهراب (پنجمین فرمانروای کیوسیانِ آلِ باوند) به زبانِ طبری نوشته بوده، به فارسی دری ساده برگردانده و دویست سال پس از وی سعدالدّینِ وراوینی آن را به فارسی دری مصنوع تحریر کرده است.

کلیدواژه‌ها

مرزبان‌نامه؛ آلِ باوند؛ مربان بنِ رستم؛ مرزبان بنِ شَروین

مراجع