مفهومِ قیامت و قائم در اندیشه‌های اسماعیلیه و بازتاب آن در دیوان قائمیات

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 57، شماره 3 - شماره پیاپی 226، دی 1403

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.88240.1591

نویسندگان

ریم فطوم¹؛ منصور پیرانی^{* 2}

¹تهران، اوین، میدان شهید شهریاری ، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، گروه زبان و ادبیات فارسی

²تهران، اوین، میدان شهید شهریاری ، دانشگاه شهید بهشتی، داشکده ادبیات و علوم انسانی ، گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیده

دیوان قائمیات یکی از معدود آثار باقیمانده از اسماعیلیان دوران الموت است که تاکنون به دلیل تعصبات مذهبی از دسترس دور نگه داشته شده‌بود. این اثر در پی تلاش‌های سید جلال بدخشانی مصحح دیوان، در سال 1343 در روستای یهن (از توابع بیرجند) کشف و بعد از تصحیح، با مقدمه شفیعی‌کدکنی در سال 1390 توسط انتشارات میراث مکتوب منتشر شد. در این دیوان موضوعاتی مانند: تاویل، قیاس، هدایت، ظاهر و باطن، معاد مطرح است که همه این مفاهیم بر محور اصلی دیوان یعنی قیامت تمرکز دارد. قیامتی که توسط امام حسن(علی‌ذکره‌السلام) با پشتوانه متکلمین اسماعیلی در سال ۵۵۹ هـ.ق/۱۱۶۴ میلادی(دوره الموت) طرح شده و حسن محمود کاتب در دیوان قائمیات بدان پرداخته است. این مقاله ضمن طرح مفهوم قیامت و قائم در اندیشه اسماعیلیه، معانی خاص و مفاهیم مرتبط با اصطلاح قیامت را در بازه زمانی الموت و پس از آن موردتوجه قرار داده‌است. با نگاه به اشعار حسن محمود کاتب در دیوان قائمیات به نظر می‌رسد نگاه اسماعیلیه به قیامت با قرائت دیگر فرق اسلامی از این مفهوم مطرح شده‌است تفاوت دارد. در دیوان قائمیات، قیامت امری اخروی و مربوط به عالم پس از مرگ نیست، بلکه امری کاملاً دنیوی است و قائم، امامی است که در دوره زمانی مشخص، وظایفی را بر عهده دارد. این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی، مفاهیم مربوط به مفهوم قیامت در اندیشه اسماعیلیه، مقایسه آن با دیگر فرقه‌ها و در نهایت بازتاب آن در دیوان قائمیات پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

"؛ قائمیات"؛ اسماعیلیه"؛ کاتب"؛ قیامت"؛؛ "؛ قائم"

مراجع