گونه‌شناسی اِعراض فقیهان از اخبار با تکیه بر جنبه کاسریت شهرت عملی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 دی 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.80169.1501

نویسنده

البرز محقق گرفمی^*

دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از روش‌های اعتبار‌زدایی از حدیث نزد بسیاری از دانشوران شیعی، رویگردانی فقیهان متقدم از اخبار صحیح و عمل ننمودن بدانهاست. مبنای‌این روش، بر بهره از شهرت عملی در روند مواجهه با احادیث قرار گرفته است. ‌این اعراض، از طریق یافتن فتوای فقهاء با مراجعه به نگاشته‌های فقهی و حدیثی تا عصر سلّار دیلمی یا اشاره فقیهان پسین به وجود عمل مشهور بر خلاف حدیث مورد نظر حاصل می‌آید. جستار حاضر در پی یافتن گونه‌های کاستی‌های موجود در اخبار است که دست‌مایه اعراض فقیهان را فراهم کرده است. بنابر یافته‌های پژوهش، این کاستی‌ها در سه عرصه محتوا، جهت صدور و منبع نقل روایت قابل ارزیابی هستند. در حوزه محتوا، مواردی چون مخالفت حدیث با مقاصد شریعت، مبانی مذهب، سیرۀ متشرعه و رویّه محتاطانه فقهاء و نیز فهم ویژۀ متقدمان از روایت و وجود شذوذ قابل یادکرد هستند. کشف دو عامل تقیّه و حکمت سؤال راوی نیز در حوزه جهت صدور قابل توجهند. کاستی‌های منبع نقل حدیث نیز عبارتند از: عدم یادکرد در اصول چهارصدگانه شیعی، درج در کتب مشکوک، یادکرد در باب نوادر و سازگاری با نگاشته‌های عامه.

کلیدواژه‌ها

نقدحدیث؛ شهرت عملی؛ فقیهان متقدم؛ اعراض مشهور؛ کاسریّت؛ اعتبار‌زدایی

مراجع