بررسی اثر رقابتی بار هیجانی و پدیدۀ شکل - زمینه بر یادآوری واژگان با استفاده از دستگاه ردیاب چشمی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 16، شماره 4 - شماره پیاپی 37، اسفند 1403، صفحه 86-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.91197.1289

نویسندگان

محمد رضا پهلوان نژاد¹؛ سپیده علمی^{* 2}

¹استاد گروه زبانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

²دانشجوی دکتری زبانشناسی شناختی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

باتوجه ‌به نقش پراهمیت یادآوری ، این موضوع از ابعاد متعدی مورد بررسی قرار گرفته است؛ برای مثال هیجانات که بار هیجانی را شامل می‌شود و پدیدۀ شکل – زمینه یا مفهومی که در آن یک موجودیت غالب بوده و«شکل» نامیده می‌شود در حالی که موجودیت دیگر در پس‌زمینه قرار گرفته و به‌عنوان «زمینه» شناخته می‌شود. پژوهش حاضربا استفاده از از فن‌آوری ردیابی چشم در پی پاسخ به سوالاتی از این قبیل است که آیا پدیده‌ی شکل-زمینه(محل قرارگیری واژگان به صورت مرکز و اطراف) در به خاطر سپاری واژگان نیز صدق می‌کند؟در به یادآوری واژگان «بار هیجانی واژگان» یا «محل قرارگرفتن واژگان» مؤثرتر هستند؟ مقدار زمان تثبیت چشم با میزان یادآوری واژه ارتباط دارد؟ جنسیت در به‌خاطرآوردن واژگان تاثیر دارد؟ حجم نمونه‌ 30 نفرزن و مرد بود. روش پژوهش شبه‌آزمایشی است. تحلیل آمار توصیفی با استفاده از نرم‌افزار Spss نسخه ۲۶ صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد قرارگرفتن واژه در جایگاه «شکل» به‌تنهایی تأثیر معناداری بر ‌یادآوری آن ندارد (p > 0.05) ؛ واژه‌های دارای بار هیجانی منفی بالا، حتی در جایگاه «زمینه» با درصد بیشتری نسبت به واژه‌های خنثی در جایگاه «شکل» یادآوری شدند. این تفاوت از نظر آماری معنادار بود (p < 0.01) به عبارتی بار هیجانی منفی نسبت به جایگاه واژه نقش‌برجسته‌تری در یادآوری دارد. واژه‌های خنثی در جایگاه «شکل» نسبت به سایر واژه‌های هیجانی (مثبت‌تر، مثبت و منفی) در جایگاه «زمینه» در اولویت یادآوری بودند (p <0.05) . بین مدت‌زمان تثبیت چشم  و میزان به یادآوری واژه همبستگی معناداری مشاهده نشد. ، تفاوت معناداری بین زنان و مردان در انتخاب نخستین واژه نبود و هر دو گروه عمدتاً واژه‌های دارای بار هیجانی منفی بیشتر را به یاد آوردند. مردان بیشتر واژه‌های خنثی را در جایگاه «شکل» و زنان واژه‌های هیجانی با بار مثبت را در جایگاه «زمینه» به عنوان دومین واژه به خاطر آوردند.

کلیدواژه‌ها

بار هیجانی؛ پدیدۀ شکل - زمینه؛ یادآوری؛ دستگاه ردیاب چشمی

مراجع

استرنبرگ، ر. ج.، و استرنبرگ، ک. (1۳۹۶). روان‌شناسی شناختی (س. ک. خرازی و ا. حجازی، مترجمان). سمت.

حقیقی، ف.، و زارع، ح. (۱۳۹۲). اثر بسامد (حس آشنایی) تکلیف و انتظار آزمون در فراخوانی و بازشناسی واژگان. فصلنامه علمی پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، ۱(۱)، ۵۸–۷۳.

زارع، ح.، و صالح‌میرحسینی، و. (۱۳۹۱). بررسی اثر مداخله‌ای تصویرسازی ذهنی تعاملی و بار هیجانی کلمات بر یادآوری و بازشناس.  روانشناسی تربیتی، ۸(۲۵)، ۱۳۷–۱۵۳.

ضیایی، ا.، استاجی، ع.، و کامیابی‌گل، ع. (۱۴۰۲). بررسی تأثیر آموزش آگاهی واجی بر عملکرد حیطه مفاهیم ریاضی دانش‌آموزان دختر پایه دوم دبستان. زبانشناسی و گویش‌های خراسان، ۱۵(۴)، ۷۵–۱۰۵.

https://doi.org/10.22067/jlkd.2023.84486.1203

محمودعلیلو، م.، طهماسب‌پور، م.، و یاقوتی آذری، ش. (۱۳۹۷). حافظه بازشناسی و یادآوری در بیماران وسواسی جبری. مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، ۴۰(۲)، ۷۲–۷۸.

ملکیان، س.، عادل، س. م.، داودی، م.، و غنی‌آبادی، س. (۱۴۰۳). زبان و مراقبت: بررسی کیفی ادراکی زبان‌آموزان ایرانی بر اساس نظریه مراقبت نادینگز و لوگ‌استروپ. زبانشناسی و گویش‌های خراسان، ۱۶(۳)، ۴۷–۷۱.

https://doi.org/10.22067/jlkd.2024.90210.1279

یزدانی، س.، شریفی، ش.، فروغی‌پور، م.، و کامیابی‌گل، ع. (۱۳۹۸). مؤلفۀ بینایی-فضایی حافظۀ رویدادی در بیماران مبتلا به ام‌.اس. فارسی‌زبان. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۱۷۴، ۸۲–۹۵.

American Psychological Association. (n.d.). APA dictionary of psychology. Retrieved January 18, 2025, from https://dictionary.apa.org/

Bradley, M. M., & Lang, P. J. (1999). Affective norms for English words [ANEW]: Stimuli, instruction manual and affective ratings [Corpus, Rating Study No. C-1]. The Center for Research in Psychophysiology, University of Florida.

Craik, K. J. W., & Zangwill, O. L. (1939). Observations relating to the threshold of a small figure within the contour of a closed-line figure. British Journal of Psychology, 30(2), 139–150.

Davis, J. M. (1985). An examination of the status of the ground in figure–ground perception (Unpublished doctoral dissertation). Rutgers University.

Evans, V. (2006). Cognitive linguistics. Edinburgh University Press.

Feldman Barrett, L., & Russell, J. A. (1999). The structure of current affect: Controversies and emerging consensus. Current Directions in Psychological Science, 8(1), 10–14.

Kazui, H., Mori, E., & Hashimoto, M. (2000). Impact of emotion on memory. British Journal of Psychiatry, 177, 343–347.  https://doi.org/10.1192/bjp.177.4.343

Kensinger, E. A., & Corkin, S. (2003). Effect of negative emotional content on working memory and long-term memory. Emotion, 3(4), 378–393. https://doi.org/10.1037/1528-3542.3.4.378 

Kensinger, E. A., Garoff-Eaton, R. J., & Schacter, D. L. (2007). Effects of emotion on memory specificity in young and older adults. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 62(3), 208–215. https://doi.org/10.1093/geronb/62.4.p208

Kousta, S. T., Vigliocco, G., Vinson, D. P., Andrews, M., & Del Campo, E. (2011). The representation of abstract words: Why emotion matters. Journal of Experimental Psychology: General, 140(1), 14–34. https://doi.org/10.1037/a0021446

Kret, M. E., & De Gelder, B. (2012). A review on sex differences in processing emotional signals. Neuropsychologia, 50(7), 1211–1221.

https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2011.12.022

Nelson, R. A., & Palmer, S. E. (2007). Familiar shapes attract attention in figure-ground displays. Perception & Psychophysics, 69(3), 382–392.

Rubin, E. (1958). Figure and ground. In D. C. Beardslee & M. Wertheimer (Eds.), Readings in perception (pp. 194–203). Van Nostrand. (Original work published in 1915).

Saylik, R., Szameitat, A. J., & Raman, E. (2018). Sex differences in emotion recognition and working memory tasks. Frontiers in Psychology, 9, 1072.

https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01072

Vazard, J. (2022). Feeling the unknown: Emotions of uncertainty and their valence. Erkenntnis. https://doi.org/10.1007/s10670-022-00583-1

Vecera, S. P., & O’Reilly, R. C. (1998). Figure-ground organization and object recognition processes: An interactive account. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 24(2), 441–462. https://doi.org/10.1037//0096-1523.24.2.441