نمود زبان مادری در ترجمه به مثابه مواجهه با هویت و فرهنگ

پژوهش های زبان و ترجمه فرانسه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 دی 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/rltf.2025.90367.1132

نویسندگان

علی عباسی^{* 1}؛ سارا شریفی²

¹استاد گروه زبان و ادبیات فرانسه و لاتین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²گروه زبان و ادبیات فرانسه و لاتین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

فرایند ترجمه واجد چندین مؤلفه است که نحوۀ ارتباطِ میان آنها منجر به بروز تفاوت و تنوع در نحوۀ معادل‌گزینی می‌شود. مؤلفه‌های دستوری، معناشناسی، فرهنگی و مجموعه‌ای از عواملی که در انتخاب معادل نزد مترجم نقش دارند: «زبان مادری» یکی از مؤلفه‌های مهم تشکیل‌دهندۀ هویت است. چگونه می‌توان نقش زبانِ مادری را در فرایند ترجمۀ بینازبانی تبیین کرد؟ در این پژوهش سعی شده است با بررسی ارتباط میان مؤلفه‌های زبان مادری و هویت به کارکردِ این دو در امر ترجمه اشاره شود. هدف از این پژوهش در گام نخست، بررسی جایگاه زبان مادری و ارتباط آن با هویت، سپس مطالعۀ واژه‌شناختی و معناشناسیِ رکن زبانِ مادری به عنوان زبان مقصد در فرایند گذار از زبان مبدأ به زبان مقصد در ترجمه است. برای این منظور، به بررسی ماهیّت زبان مادری در رشد سوژه نزد ژاک لاکان پرداخته می‌شود تا از این رهگذر نقشی که عامل هویت و سوژه در کنش ترجمه دارد مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت، با بررسی مقایسه‌ای میان واژگان و عباراتی به زبان فرانسوی و ترجمۀ آنها به زبان فارسی سعی شده است نمود زبان مقصد به عنوان زبان مادریِ مترجم مورد تأمل قرار گیرد. به عنوان نتیجه؛ گرچه درک و دریافتِ زبان مبدأ و دانش زبان مقصد به منزلۀ زبان مادری، هر دو در ایجاد هم‌افزایی در فرایند ترجمه سهیم هستند، اما از آنجا که زبان مادری در شکل‌گیریِ «سوژه» نقش بنیادین دارد، نحوۀ معادل‌گزینی و چینش اجزای جملۀ ترجمه‌شده تحت تاثیر ساختار و نظامِ زبانیِ مرتبط با سوژۀ مترجم قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

زبان مادری؛ سوژه؛ ژاک لاکان؛ هویت؛ ترجمه