تحلیل تطبیقی اجزای کالبدی یخچال‌های سنتی منطبق بر اقلیم منطقه ( نمونه موردی یخچال‌های مرکز،جنوب و شرق ایران)

مطالعات طراحی معماری و شهرسازی زمینه گرا

دوره 1، شماره 1، فروردین 1404، صفحه 71-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/context.2025.91396.1004

نویسندگان

مهسا جوادی نوده^{* 1}؛ علی محمد طاهری²

¹گروه معماری و فنی، مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندواب، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

²گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

طراحی اجزا در عناصر معماری بومی از جهت تأمین آسایش برای انسان­‌ها همواره حائز اهمیت­ بوده است. یخچال‌های خشتی دسته‌‌‌ای از عناصر معماری‌­اند که به‌منظور رفع نیاز­های اصلی ساکنین مناطق گرم و خشک از اجزایی در همین راستا ساخته‌شده‌اند. درواقع ساختار یخچال‌ها شامل: دیوار سایه‌انداز، گنبد، مخزن، حوضچه تهیه یخ با مشخصات فنی (ابعاد، اندازه‌ها، جهت و موقعیت نسبی) است. به‌گونه‌ای که روی عملکرد آن­ها مؤثر بوده و می­‌تواند یخ را برای مدت طولانی‌­تری نگه دارد. ازاین‌رو شناسایی کالبد و عملکرد یخچال‌ها می‌تواند الگوی باقابلیت حفظ و استفاده در ساختارهای معاصر را در دسترس قرار دهد. بر این اساس در پژوهش حاضر با توجه به دسته‌­بندی اقلیمی کوپن و وجود تمام اجزا و ساختارهای کالبدی مشترک 22 یخچال شناسایی شدند که وجوه تمایز و تشابه آن­ها در اقلیم‌های بیابانی و نیمه بیابانی مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. روش مطالعه در این پژوهش ترکیبی از مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی و به‌صورت تحلیلی-کمی است. یافته­‌ها نشان می­‌دهد که فرم دیوار سایه‌­انداز متأثر از زاویه تابش و محل قرارگیری گنبد بوده و جانمایی اجزا بر محل قرارگیری ورودی‌های مخزن مؤثر بوده است. همچنین چگونگی اتصال گنبد مخزن با سایر عناصر موجب شکل‌گیری یا عدم شکل‌گیری تعدادی از اجزا فرعی نیز شده‌­اند؛ که با توجه به امتیازدهی به این عناصر و سایر عناصر کالبدی موردبررسی الگوی منطبق بر اقلیم شناسایی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

یخچال‌های سنتی؛ اجزای کالبدی؛ تطابق اقلیمی؛ اقلیم گرم و خشک

مراجع

1. Azad M, Soltani Mohammadi M. (2019). Study of Yakhchals of Naeen with Analytical Viewpoint based on Elements of Vernacular Architecture. JHRE. 38(166), 95-108. https://doi.org/DOI:%2010.22034/38.166.95. (In Persian).
2. Dehqani, A.(2010). Water in Iran Plateau: Aqueduct, Cistern, Ice- house. Tehran, Iran: Yazda publication.. (In Persian).
3. Ghobadian, V.(2006). The Climatic Analysis of the Traditional Buildings in Iran. Tehran, Iran: University of Tehran. (In Persian).
4. Hourkard, B. & Pierberto, M. (1996). Traditional Ice-houses of Iran Plateau. )A. Sarv qad Moghadam, Trans. Geographical Research Qwarterly, 37, 56-65.
5. Jorgensen, H. (2012), Ice houses of iran, how, where, why, Mazda Publishers: California.
6. Mokhlesi, m. (1996), Old ice-houses as forgotten architectural master pieces, Presented in the first congress of iran architecture and civil engineering, 2- Arg Bam-Kerman, Tehran: Iran culture heritage, pp 685-596... (In Persian).
7. Nazarieh, N. Valibeig, N. and Nasekhian, S. (2017). Analysis of local architects' capability in process of building trasitional Ice houses. mmi 2018; 7 (14):pp. 45-60. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23453850.1396.7.14.5.1. (In Persian).
8. Nazarieh, N.& Valibeig, N.(2018). Analysis of the role of body geometry in the formation of the dome of the glaciers of Kerman province, Athar Quarterly, 37(75), 67-84. http://journal.richt.ir/athar/article-1-718-fa.html. (In Persian).
9. Nazarieh, N., Valibeig, N. and nasekhian, S. (2019). Rereading the Geometrical Physical Elements of Kerman Icehouses. Armanshahr Architecture & Urban Development, 11(25), 225-236. (In Persian).
10. Pirnia, m. (1995), Article of chefds and vaults, Asar Quarterly, 24:13-14.. (In Persian).
11. Shafaghi, S. (2008), Traditional ice-house as a simple of architectural Geniuses, Isfahan, Farhang magazine, 35: 42-49.(In Persian).
12. Soltani Mohammadi M. Beluri Bonab M. (2015). A study of the physical structure of glaciers in Nayin city, Athar Quarterly, 37(73), 43-58. http://journal.richt.ir/athar/article-1-597-fa.html. (In Persian).
13. Soltnai Mohammadi, M. (2018). The Impact of Qanat In Physical Form Case Study: Mohammadiyeh Village, Nain, Iran, Journal of Architecture Hot and dry climate, 5(6), 97-115. https://doi.org/10.29252/smb.5.6.97.
14. Tavousi, M. Sadighi, J. Farzadi, F. Ebadi, M. Omidvari, M. Azin,  A. & et al. (2012) . Iranian's percpectives about health importance. Payesh; 11 (5) :611-619.  https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.16807626.1391.11.5.5.5
15. Raziei T.& Miri M. (2022). Köppen-Geiger climate classification of Iran. Tehran: Soil Conservation and Watershed Management Research Institute. (In Persian).
16. Valibeig, N. Nasekhian, S. and Nazarieh, N. (2017). An Analysis of the Impact of Shading Wall Geometry on Formation of the Ice Houses in Southeast of Iran (Case Study: Kerman). Journal of Architecture and Urban Planning, 9(18), 147-166. https://doi.org/10.30480/aup.2017.517. (In Persian).
17. Valibeig, N. Nasekhian, S. & Nazarieh, N. (2018). Analyze the impact of climatic conditions on the overall form and components of traditional Ice-houses in Iran. Geographic Space, 18(61), pp.141-159. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2315-en.html. (In Persian).
18. Valibeig, N. Rahravi poudeh, S. Rahimi, A. (2016), disconnected double-shell domes; geomery and construction, soffeh, 26 (2), 85-104. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1683870.1395.26.2.5.0.