شناسایی عوامل مؤثر بر مدیریت سیل در زمین‌های کشاورزی شهرستان ایلام

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 12، دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 34، اسفند 1403، صفحه 115-128   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v11i4.2408-1351

نویسندگان

فاطمه قاسم زاده¹؛ رضا موحدی^{* 1}؛ محسن توکلی²

¹دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

²گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

در چند سال اخیر به‌تناوب مخاطرات طبیعی از جمله سیلاب، زلزله و خشکسالی‌های شدید در اکثر نقاط کشور وقوع یافته است. در شهرستان ایلام در بعضی از سال‌ها بروز سیلاب‌های شدید باعث از بین‌ رفتن اراضی کشاورزی و شسته شدن خاک‌های حاصلخیز شده است. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر مدیریت سیل در زمین‌های کشاورزی شهرستان ایلام و با استفاده از ابزار پرسش‌نامه تهیه شده توسط پژوهشگر انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل کارشناسان استان و شهرستان ایلام (۱۵۲ نفر) و کشاورزان شهرستان ایلام (۱۴۰ نفر) که در جریان و در معرض خسارت سیل بوده‌اند می‌باشد. نمونه آماری از طریق فرمول کوکران شامل ۱۰۳ کشاورز و ۱۰۸ کارشناس شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از دو نرم‌افزار SPSS و PLS تجزیه‌ و تحلیل شد. طبق نتایج به‌دست‌آمده گابیونبندی، احداث سد جهت کنترل سیل، اصلاح ظرفیت‌های بناهای ساخته شده (سدها، بندها و غیره)، اطلاع‌رسانی درباره مدیریت سیل، تهیه و تدوین برنامه‌های مدیریت سیل توسط مسئولین، آموزش کشاورزان درباره اقدامات لازم پس از وقوع سیل، تعیین محدوده اراضی مورد نیاز اجرای طرح‌های مهار سیل و بررسی آسیب‌پذیری اراضی کشاورزی ناشی از سیل از اولویت‌های مدیریت سیل در بین کشاورزان می‌باشند. بین عوامل فنی-سازه‌ای، آموزشی - ترویجی، اقتصادی - اجتماعی با مدیریت سیل رابطه معناداری وجود دارد؛ بنابراین، مدیریت سیل بستگی به عوامل فنی –سازه‌ای، عوامل اجتماعی–اقتصادی، عوامل آموزشی–ترویجی دارد و برای کنترل سیل می‌بایست در هر سه زمینه اقدامات لازم صورت بگیرد که البته برحسب ضرایب بتا، سهم عوامل فنی - سازه‌ای بیشتر از سایر عوامل می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

سیل؛ مدیریت سیل؛ زمین‌های کشاورزی؛ شهرستان ایلام

مراجع

اصغری مقدم، محمدرضا. (۱۳۹۱). سیل و مدیریت سیلاب. فصلنامه جغرافیا، ۵(۲۰)، ۴۳-۶۰.
اورعی زارع، صادق، ثقفیان، بهرام، و شمسایی، ابوالفضل. (۱۳۹۲). تبیین راهکارهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای جهت کنترل خسارت‌های ناشی از سیل در حوضه‌های شهری باتوجه‌به محدودیت‌ها و خصوصیات راهکارها. کنفرانس ملی مدیریت سیلاب، دبیرخانه دائمی کنفرانس ملی مدیریت سیلاب، تهران، ایران.
حسین‌زاده، جواد، عزیزی، فرشید، جاهدی، حبیب اله، و کیانوش، مهدی. (۱۳۹۹). ارزیابی خسارات اقلیم و راهکارهای مدیریت بحران با تأکید بر بحران سیلاب در شهر نکا. هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم‌انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، موسسه آموزش عالی آل طه و مرکز بین‏‌المللی همایش‌‏ها و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام، تهران، ایران.
حیدری، مهدی. (۱۳۹۸). بازنگری در نظام مدیریت سیلاب شهری با رویکرد مشارکت چندجانبه و تاب‏آوری. هفتمین کنفرانس جامع مدیریت و مهندسی سیلاب، دبیرخانه دائمی کنفرانس، تهران، ایران.
داوری، علی، و رضازاده، آرش. (1393). مدل‏سازی معادلات ساختاری با نرم‌‏افزار PLS. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران.
رجبی زاده، یوسف، ایوب زاده، سید علی، و قمشی، مهدی.  (1398). بررسی سیل استان خوزستان طی سال آبی 1397-1398 و ارائه راهکارهای کنترل و مدیریت آن در آینده.  مجله اکو هیدرولوژی، 6(4)، 1069-1084. doi: 10.22059/IJE.2020.285854.1166 
رمضانی، محمدابراهیم، خداپناه، کیومرث، و مجنونی توتاخانه، علی. (1400). بررسی و تحلیل عوامل انسانی و محیطی موثر بر آسیب پذیری روستاها در برابر سیل سال 1396 شهرستان عجب شیر، فصلنامه پژوهش‏‌های فرسایش محیطی، 4(11)، 52-70. doi: 20.1001.1.22517812.1400.11.4.1.5
زنگویی، محمدرضا، و افضل‌نیا، سیدمهدی (۱۳۹۶). نقش مدیریت بحران در تخمین احتمال وقوع سیل با ارتباط با جوامع محلی مستقر در مکان‌های بحرانی، چهارمین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE. دبیرخانه دائمی کنفرانس، تهران، ایران.
سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام. (۱۳۹۸). آمارنامه کشاورزی. ایلام.
شاکری رستمی، حسین، باقری، علی، و سعدالدین، امیر. (1400). ارزیابی وضعیت حکمرانی ریسک سیل در ایران بر اساس رویکرد تدابیر سیاستی، مجله تحقیقات منابع آب ایران، 17(3)، 65-103. doi: 20.1001.1.17352347.1400.17.3.4.9
شکوهی، علیرضا، و گنجی نوروزی، زهرا. (1392). مدیریت غیر سازه‌ای سیلاب‌دشت‌ها با استفاده از پیش بینی خسارت کشاورزی. نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران، 3(4)، 83-94.
طاهری، سیده محدثه، و مساعدی، ابوالفضل. (1402). مروری بر راهبردهای مدیریت ریسک سیل و چالش‏‌های قانونی و عملی، نشریه آب و توسعه پایدار، 10(3)، 35-50. doi: 10.22067/JWSD.V10I3.2309-127
طهماسبی، قباد، عزیزی کاوه، علی، و فرجی، میلاد. (۱۳۹۶). مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وقوع سیل در ایلام، سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی، شیراز.
طولابی نژاد، مهرشاد، حاجی نژاد، علی، و طولابی نژاد، میثم. (1401). عوامل موثر بر آمادگی فردی در برابر وقوع سیل در روستاهای کوهستانی مستعد طغیان سیل شهرستان پلدختر، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، 11(41)، 117-139. doi: 10.22067/geoeh.2021.70828.1074
عابدی سروستانی، احمد. (1401). ارزیابی دیدگاه کارشناسان و مدیران ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان نسبت به جنبه‌های حقوقی و قانونی مدیریت سیل، مجله مخاطرات محیط طبیعی، 11(33)، 1-20. doi: 10.22111/JNEH.2021.36389.1723
عزیزی، مهسا، و مرتضوی، علی‌اصغر. (1396). مروری بر آسیب‌پذیری سیل در زمین‌های کشاورزی، چهارمین کنفرانس و نمایشگاه محیط‌زیست. شرکت مهندسی ماه دانش عطران، تهران، ایران.
غضنفرپور، حسین، حسینی خواه، حسین، و کمالی باغراهی، اسماعیل. (1401). تحلیل ریسک و آسیب‌پذیری لرزه‌ای سکونتگاه‌های انسانی شهرستان باشت با استفاده از مدل دیماتل فازی و Gis. مخاطرات محیط طبیعی، 12(35)، 21-36. ‎ doi: 10.22111/JNEH.2022.39945.1845
فرنام، سینا، مختار پور، اکبر، قشقایی، امیرحسین، و نژادنیک، پویا. (۱۳۹۸). مدیریت سیلاب و راهکارهای مقابله با آن. هجدهمین کنفرانس هیدرولیک ایران، تهران. 998859https://civilica.com/doc/
فیض اربابی، سمیرا، میردامادی، سید مهدی، و امیدی نجف‌آبادی، مریم. (۱۳۹۱). بررسی عوامل ترویجی و آموزشی مؤثر در به‌کارگیری مدیریت تلفیقی محصول توسط کشاورزان شهر کرج، مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، ۵(۱)، ۱-۱۴.
قدیری، محمود، و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1392). رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب‌پذیری در برابر خطر زلزله مطالعه موردی: محلات کلانشهر تهران جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی، 24(2)، 153-174. doi: 20.1001.1.20085362.1392.24.2.12.9
محمدی لیری، فاطمه، و پنجی، عطیه. (۱۳۹۷). بررسی پدیده زیست‌محیطی سیل، مدیریت و کاهش خسارات ناشی از آن (بررسی موردی شهر راز). سومین اجلاس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش، محمودآباد. http://www.civilica.com/doc/830023
مردانی اصل، سید ابوالفضل، و امیری، محمد. (۱۳۹۵). مدیریت خشک‌سالی و سیل در زمین‌های کشاورزی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان کهکولیه و بویراحمد. 
مطیعی لنگرودی، سیدحسن، قدیری معصوم، مجتبی، اسکندری چوبقلو، حافظ، طورانی، علی، و خسروی مهر، حمیده. (1394). بررسی نقش مدیریت مشارکتی در کاهش آثار سیل (مطالعه موردی: روستاهای حوضه رودخانه زنگمار ماکو. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 19(51)، 311-339.
موحدی، رضا، پویا، مهرداد، و زلیخایی سیار، لیلا. (1402). تحلیل قابلیت‏های دهیاری‏‌ها در مدیریت بحران (مطالعه موردی استان همدان). نشریه مدیریت شهری، 22 (1)، 55-75. http://ijurm.imo.org.ir/article-1-3358-fa.html
ولایتی، سعد الله، جهانی، مهدی، و رامش، آزاده. (۱۳۸۴). اهمیت مدیریت ریسک سیلاب در برنامه‌ریزی روستایی، (مطالعه موردی: حوضه آبریز کارده).  نشریه علوم جغرافیایی، ۴(۵)، ۶۹-۸۷.
Bell-Gam, R. S. (2023). Environmental Adult Education Programmes for Flooding and Flood Risks Reduction in Selected Local Government Areas of Rivers State. Journal of Education in Developing Areas, 31(3), 156-165.
Chen, H., Liang, Z., Liu, Y., Liang, Q., & Xie, S. (2017). Integrated remote sensing imagery and two-dimensional hydraulic modeling approach for impact evaluation of flood on crop yields. Journal of Hydrology, 553, 262-275. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2017.08.001
Chin, W. W. (1998). Commentary: Issues and opinion on structural equation modeling. MIS quarterly, (22:1), 7-16.
Diaconu, D.C., & Grecu, A. (2023). Conflicts and Natural Disasters, Sources of Migration in the Twenty-First Century. In: The Handbook of Environmental Chemistry. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/698_2023_972
Hayran, S. (2023). Farmers’ Flood Risk Perception in Turkey: The Case of Mersin Province. Emirates Journal of Food and Agriculture, 5, 481-487. doi: 10.9755/ejfa.2023.v35.i5.3101
Hoeppe, P. (2016). Trends in weather related disasters–Consequences for insurers and society. Weather and climate extremes, 11, 70-79. https://doi.org/10.1016/j.wace.2015.10.002
Leimgruber, W. (2023). Environmental Unsustainability or the Cost of Civilization. In Nature, Society, and Marginality: Case Studies from Nepal, Southeast Asia and other regions. (pp. 9-31). Cham: Springer International Publishing. New York City. https://doi.org/10.1007/978-3-031-21325-0_2
Mohtar, W. H. M. W., Abdullah, J., Maulud, K. N. A., & Muhammad, N. S. (2020). Urban flash flood index based on historical rainfall events. Sustainable Cities and Society, 56, 102088.
Nuraisyah, N., & Haryono, D. (2023). Post Flood Disaster Infrastructure Development Management In Masamba District, North Luwu Regency. International Journal of Social Science, Education, Communication and Economics (SINOMICS JOURNAL), 1(6), 869-874. https://doi.org/10.54443/sj.v1i6.98
Quan, R. (2014). Risk assessment of flood disaster in Shanghai based on spatial–temporal characteristics analysis from 251 to 2000. Environmental Earth Sciences, 72, 4627-4638. https://doi.org/10.1007/s12665-014-3360-0
Stevenson, E. G. (2019). Water access transformations: Metrics, infrastructure, and inequities. Water security, 8, 100047. https://doi.org/10.1016/j.wasec.2019.100047
Mohtar, W. H. M. W., Abdullah, J., Maulud, K. N. A., & Muhammad, N. S. (2020). Urban flash flood index based on historical rainfall events. Sustainable Cities and Society, 56, 102088.