ترجمۀ رباعیّات خیّام فیتزجرالد: از درمانگری شخصی تا درمانگری اجتماعی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 57، شماره 4 - شماره پیاپی 227، اسفند 1403، صفحه 72-49   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.87349.1563

نویسنده

کریم لویمی مطلق^*

استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

در عرصۀ ادبیات جهان و دادوستد فکری و ادبی میان فرهنگ‌ها و ملل مختلف، بدون تردید هیچ شاعری به‌اندازۀ عمرخیّام و رباعیّاتش بر فضای فرهنگی، ادبی و فکری اروپا، به‌ویژه انگلستان دورۀ ویکتوریا اثرگذار نبوده ‌است. در این دوره طبقۀ متوسط، به‌واسطۀ ثروت حاصل از فعالیت‌های تجاری و استعماری و با تکیه بر پایگاه دینی‌اش بر تمام عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فکری انگلستان سلطه داشت و ارزش‌های آن به ارزش‌های حاکم و مبنا تبدیل شده بود. امّا با آغاز نیمۀ دوم قرن نوزدهم، سلطۀ مرجعیّت‌های این طبقه با چالش‌های سهمگین از جانب پژوهش‌گران علوم تجربی و اجتماعی مانند داروین، مارکس، نیچه و فروید مواجه شد و این چالش‌ها ازهرجهت باعث تزلزل روحی، معنوی و اجتماعی این طبقه شد. ترجمۀ رباعیّات خیام را فیتزجرالد در چنین فضایی منتشر کرد. مسئلۀ مورد بررسی در این مقاله چراییِ «پذیرش» این ترجمه در این دوره است. در پاسخ، دو عامل زندگیِ شخصی مترجم و وضعیت اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه فکری آن دوره نقش بسزایی دارند؛ با این تأکید که کار ترجمۀ رباعیّات ابتدا برای فیتزجرالد نقش نوعی درمانگری شخصی را داشته که بعدها از طریقِ مراجع میدان فرهنگی و ادبی به‌نوعی درمانگری اجتماعی تبدیل شده است.

کلیدواژه‌ها

رباعیّات خیّام؛ فیتزجرالد؛ دورۀ ویکتوریا؛ طبقۀ متوسط؛ درمانگری

مراجع

1. جوادی، ح. (1396). تأثیر ادبیات فارسی در ادبیات انگلیسی. سمت.
2. جمشیدی‌پور، ی. (1343) رباعیّات حکیم عمر خیّام با ترجمه به شعر انگلیسی از ادوارد فیتز جرالد. فروغی.
3. زارع بهتاش، ا. (1399). پذیرش رباعیّات خیّام در عصر ویکتوریا. علی‌اصغر سیدغراب ، فیلسوف تودار و رباعیّات بودار (پذیرش جهانی رباعیّات حکیم عمرخیّام). (ترجمۀ مصطفی حسینی، صص. ۲۰۷-۲۲۳). هرمس.
4. السلمی، م. (1399). عمرخیّام عربی. در علی‌اصغر سیدغراب ، فیلسوف تودار و رباعیّات بودار (پذیرش جهانی رباعیّات حکیم عمرخیّام). (ترجمۀ مصطفی حسینی، صص. ۷۵-۸۷). هرمس.
5. گلدفارب، ش. (1397). ادوراد فیتزجرالد مترجم‌‌ـ‌ ‌شاعری خلوت‌گزیده. در سرگذشت رباعیات. (ترجمۀ مصطفی حسینی، صص. ۱۵-۲۷). آگه.
6. Andres, S. (2019, May 29). Dante Gabriel Rossetti. Oxford.
7. Atasoy, E. (2020). A Victorian interpretation of Rubâiyât of Omar Khayyâmby Edward FitzGerald. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(4), 804–815.
8. Bloom, H. (2004). Edward FitzGerald's the Rubaiyat of Omar Khayyam. Chelsea House.
9. Brians, P. (2000, March 2). Nietzsche's Thus Spoke Zarathustra, book one. https://brians.wsu.edu/2016/10/12/nietzsches-thus-spoke-zarathustra-book-one/
10. Carter, R., & Macrae, J. (1997). The Routledge history of literature in English: Britain and Ireland. Routledge.
11. Damrosch, D. (2003). The Longman anthology of British literature. Longman.
12. Evans, R. J. (2020, November 18). The Victorians: Religion and science. Gresham College. 
13. Greenblatt, S., & Abrams, M. H. (2006). The Norton anthology of English literature(Vol. 2). W.W. Norton.
14. Hedges, D. (2013). Poetry, therapy and emotional life. Radcliffe.
15. Kaufman, P. (1965). Persian literature in the West: A reconnaissance. Libri, 15(1–4), 215–251.
16. Küng, H. (1979). Freud and the problem of God. The Wilson Quarterly, 3(4), 162–171.
17. Martin, W. H., & Mason, S. (2016). The man behind the Rubaiyat of Omar Khayyam. I.B. Tauris & Co. Ltd.
18. Moran, M. (2006). Victorian literature and culture. Continuum.
19. Poetry Foundation. (n.d.). Dante Gabriel Rossetti.

https://www.poetryfoundation.org/poets/dante-gabriel-rossetti

20. Purchase, S. (2006). Key concepts in Victorian literature. Palgrave Macmillan.
21. Schenker, D. (1981). Fugitive articulation: An introduction to "The Rubáiyát of Omar Khayyam". Victorian Poetry, 19(1), 49–64.
22. Seyed-Gohrab, A. (2019). Edward FitzGerald's translation of The Rubáiyát of Omar Khayyám: The appeal of terse hedonism. In K. Seigneurie (Ed.), A companion to world literature (pp. 1-12). John Wiley & Sons, Ltd. http://doi.org/1002/9781118635193.ctwl0298
23. Shea, V., & Whitla, W. (Eds.). (2015). Victorian literature: An anthology. John Wiley & Sons.
24. Taher-Kermani, R. (2014). FitzGerald's Anglo-Persian "Rubáiyát". Translation and Literature, 23(3), 321–335.
25. Turner, F. M. (1978). The Victorian conflict between science and religion: A professional dimension. Isis, 69(3), 356–376.
26. Weisstein, U. W. (1973). Comparative literature and literary theory: Survey and introduction. Indiana University Press.