تاثیر عوامل فردی - اجتماعی بر مدیریت و حکمرانی منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت همدان-بهار)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 14، دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 34، اسفند 1403، صفحه 157-172   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v11i4.2408-1360

نویسندگان

ترانه صرامی فروشانی^* ؛ رضا موحدی

گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان. ایران

چکیده

مدیریت منابع آب زیرزمینی یک شرط لازم و حیاتی برای دستیابی به حکمرانی منابع آب می‌باشد. اگرچه اصول حکمرانی در زمینه‌های مختلف توسعه یافته است، اما دسترسی به آنها برای حکمرانی منابع آب تاکنون مورد کوتاهی و بی توجهی قرار گرفته است. مدیریت آب‌های زیرزمینی چالشی است که تحت تاثیر ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، محیط‏زیستی و... قرار می‌گیرد. این مطالعه به بررسی ابعاد فردی و اجتماعی بر مدیریت و حکمرانی منابع آب زیرزمینی در دشت همدان-بهار می‌پردازد. برای این منظور از شاخص‌های دانش و آگاهی، نگرش، سرمایه اجتماعی و مدیریت منابع آب بر حکمرانی منابع آب سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل 254 نفر از کشاورزان دشت همدان- بهار  بودند. روش جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از روش میدانی و ابزار پرسشنامه انجام پذیرفت و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و Smart PLS.3 تجزیه و تحلیل شدند. نتیجه برازش مدل کلی براساس معیار GOF عدد 65/0 به‏دست آمد که نشان از برازش بسیارعالی و قابل قبول مدل می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از آماره آزمون t و ضرایب مسیر (β) نشان داد سازه‌های سرمایه اجتماعی، دانش و آگاهی و نگرش از طریق میانجی‌گری مدیریت منابع آب، به ترتیب با مقادیر 64/0، 16/0و 12/0 بیشترین و قوی‏ترین تأثیر را بر حکمرانی منابع آب زیرزمینی دشت همدان – بهار دارند. بنابراین، با توجه و تقویت سرمایه اجتماعی افراد و جوامع محلی از طریق ارتقاء مهارت‌های اجتماعی، توانمندی‌های سازمانی، توانمندسازی مشارکتی و افزایش آگاهی جامعه درباره مسائل آب و روش‌های مدیریت، می‌توان به ایجاد یک چرخه حکمرانی مناسب و موثر دست یافت.

کلیدواژه‌ها

دانش؛ نگرش؛ سرمایه اجتماعی؛ مدیریت منابع آب؛ حکمرانی پایدار

مراجع

احمدی، منیژه، عباسی، فریبا، و سلطانی، مینا. (1394). ارزیابی عوامل موثر بر مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی در مناطق روستایی مطالعه موردی: روستای اندآباد علیا شهرستان زنجان. دومین همایش ملی حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل.
آستانه، مهسا، تقی‌پور، فائزه، و دوازده امامی، حمید. (1398). تدوین الگو به‌منظور ظرفیت‌سازی اجتماعی و جامعه‌پذیری بحران آب. پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 8(2)، 107-138. doi: 10.22108/srspi.2020.121105.1492
افشاری، سمیرا، رضایی، روح‌اله،  قلی زاده، حیدر، و شعبانعلی فمی، حسین. (1396). تحلیل عوامل تبیینی مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی شهرستان کامیجان. مجله کشاورزی علم و تولید پایدار، (1)28، 267-285 .
امینی پارسا، وحید، عزیزی، علی، ملک محمدی، بهرام، و خیاط رستمی، بابک. (1399). بررسی همبستگی فضایی-زمانی میان روند تغییرات کاربری زمین و نوسانات کمی آب زیرزمینی در دشت اردبیل. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست, 22(7), 301-317. doi: 10.22034/jest.2018.15331.2380
پویافر، محمدرضا، و  محمدزاده، زینب. (1402). چالش تنظیم‌گری در حکمرانی امر خیر و داوطلبانه. پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه، 1(2)، 223-240. doi: 10.22108/ecs.2023.136581.1043
حسنی، نعمت، یدالهی، پیام، و مرتضوی، علی اصغر. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر رفتارهای مدیریت منابع آب کشاورزان (مطالعه‌ی موردی: دشت همدان-بهار). فصلنامه علمی مهندسی منابع آب، 10(34)، 1-10.
داوری، علی، و رضازاده، آرش. (1397). مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‏افزار PLS. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران.
شرکت آب منطقه‌ای همدان. (1393). گزارش توجیهی تمدید ممنوعیت بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی همدان-بهار، دفتر مطالعات پایه منابع آب. همدان.
صالحی، صادق، و ابراهیم خانی، فاطمه . (1397). رابطه سرمایه اجتماعی و رفتار کشاورزان در حفاظت از آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت قزوین). راهبردهای توسعه روستایی, 5(3)، 363-382. doi: 10.22048/rdsj.2019.110206.1689
صبوری، محمدصادق و نوری امامزاده، علی. (1394). بررسی عوامل ترویجی مؤثر بر پذیرش فناوری‎‌‏های حفاظت آب در استان سمنان، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 46(3)، 644-633.
صرامی فروشانی، ترانه، بلالی، حمید، و موحدی، رضا. (1400). ارزیابی شاخص‌های حکمرانی منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ایران : کاربرد چارچوب حکمرانی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در دشت همدان ـ بهار. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 52(3)، 591-615. doi: 10.22059/ijaedr.2021.313265.668972
صرامی فروشانی، ترانه، بلالی، حمید، و موحدی، رضا. (1401). شناسایی و ارزیابی گروداران در حکمرانی منابع آب زیرزمینی (مورد مطالعه: دشت همدان-بهار). آب و توسعه پایدار، 9(1)، 25-38. doi: 10.22067/jwsd.v9i1.2111.1099
عیدی، اسماء، کاظمیه، فاطمه، و ظریفیان، شاپور. (1400). واکاوی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی (مطالعه موردی گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه). دانش کشاورزی وتولید پایدار، 31(2)، 361-375. doi: 10.22034/saps.2021.13118
قنبری برزیان، علی، رحیمی، داریوش، و سراج همدانی، علی.(1401). تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر عملکرد مطلوب گروه‌های حفاظت و بهره‏برداری از منابع آب استان اصفهان. برنامه‏ریزی فضایی، 12(4)، 81-100. doi: 10.22108/sppl.2023.136624.1700
مطالعات برنامه آمایش استان همدان. (1390). نحلیل حوضه و زیرحوضه‏های آبریز. معاونت برنامه‏ریزی استانداری همدان دفتر برنامه‏ریزی و بودجه، فروست: 595، چاپ اول. 10-7.
یعقوبی، جعفر، و مولان نژاد، لقمان. (1396). بررسی نگرش کشاورزان شهرستان میاندوآب نسبت به مشارکت در فرایند حفظ و احیای دریاچه ارومیه و عوامل مرتبط با آن علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران،13(1)، 47-58.
Akhavan, S., Mousavi, S. F., Abedi-Koupai, J., & Abbaspour, K. C. (2011). Conditioning DRASTIC model to simulate nitrate pollution case study: Hamadan–Bahar plain. Environmental Earth Sciences, 63, 1155-1167.‏
Akhmouch, A., & Correia, F. N. (2016). The 12 OECD principles on water governance–When science meets policy. Utilities policy, 43, 14-20.‏ https://doi.org/10.1016/j.jup.2016.06.004
Alotaibi, B. A., & Kassem, H. S. (2021). Adoption of sustainable water management practices among farmers in Saudi Arabia. Sustainability, 13(20), 11260. ‏https://doi.org/10.3390/su132011260
Aydogdu, M. H., Karli, B., & Aydogdu, M. (2015). Evaluation of attitude of stakeholders for irrigation water management: A case study of Harran Plain, Turkey. Journal of Environmental and Agricultural Sciences (JEAS), 4, 42-47.‏
Boz, Z., Korhonen, V., & Koelsch Sand, C. (2020). Consumer considerations for the implementation of sustainable packaging: A review. Sustainability, 12(6), 2192.‏ https://doi.org/10.3390/su12062192
Choua, S. W., & Chen, P. Y. (2009). The influence of individual differences on continuance intentions of enterprise resource planning (ERP). Int. Journal Human Computer Studies, 67(6), 484–496. https://doi.org/10.1016/j.ijhcs.2009.01.001
Closas, A., & Villholth, K. G. (2019). Groundwater governance: Addressing core concepts and challenges. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water, 7(1), e1392.‏ doi: 10.1002/wat2.1392
Cohen, J. (2013). Statistical power analysis for the behavioral sciences (second edition). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Taylor and Francis Group. New York. https://doi.org/10.4324/9780203771587
Curtis, A., Mitchell, M., & Mendham, E. (2016). Social science contributions to groundwater governance. Integrated groundwater management: Concepts, approaches and challenges. Springer Nature, 477-492. doi: 10.1007/978-3-319-23576-9_29
Dey, S., Santra, M., Ghosh, A. R., & Samanta, P. (2024). Global solutions for integrated water resources management in cities throughout the world. Developments in Environmental Science, 16, 351-385.‏ https://doi.org/10.1016/B978-0-443-23665-5.00015-6
Durán-Sánchez, A., Del Río-Rama, M. D. L., Álvarez-García, J., & Castellano-Álvarez, F. J. (2019). Scientific Coverage in Water Governance: Systematic Analysis. Water, 11(1), 177. doi: 10.3390/w11010177
Fornell, C., & Larcker, D. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18, 39−50. https://doi.org/10.2307/3151312
Gefen, D., & Straub, D.W. (2005). A Practical Guide to Factorial Validity Using PLS-Graph: Tutorial and Annotated Example. Communications of AIS, 16(1), 91-109. doi: 10.17705/1CAIS.01605
Gillins, J. (2015). Bridging the gap between knowledge and behavior: Understanding what factor promotes water conservation (Doctoral dissertation, Southern Utah University. Department of Communication.‏ https://www.suu.edu/search
Hair Jr, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C., & Sartedt, M. (2013). A Primer on Partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM). SAGE Publications, Incorporated.1st edition, London, 307 pp.
House‐Peters, L. A., & Chang, H. (2011). Urban water demand modeling: Review of concepts, methods, and organizing principles. Water Resources Research, 47(5), W05401.‏ doi: 10.1029/2010WR009624
Kobayashi, K., Ari, I. R. D., Escobar, I. C., & Schaefer, A. (2014). Community based water management and social capital. IWA Publishing.‏.1st edition, London, 252 pp.
Kunjuzwa, D., Scholtz, B.M., & Fashoro, I. (2023). The Importance of Knowledge for Influencing Citizens’ Attitudes and Practices of Water Sustainability: The Case of the Eastern Cape. In: Ndayizigamiye, P., Twinomurinzi, H., Kalema, B., Bwalya, K., Bembe, M. (eds) Digital-for-Development: Enabling Transformation, Inclusion and Sustainability Through ICTs. IDIA 2022. Communications in Computer and Information Science, 1774. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-28472-4_7
Landriani, L., Agrifoglio, R., Metallo, C., & Lepore, L. (2022). The role of knowledge in water service coproduction and policy implications. Utilities Policy, 79, 101439.‏ https://doi.org/10.1016/j.jup.2022.101439
López-Gunn, E. (2012). Groundwater governance and social capital. Geoforum, 43(6), 1140-1151.‏ doi: 10.1016/j.geoforum.2012.06.013
Loukas, A., & Garrote, L. (2022). Feature Papers of Water Resources Management, Policy and Governance. Water, 14(14), 2191.‏ https://doi.org/10.3390/w14142191
Lu, X.S., Liu, T.L., Huang, H.J. (2015). Pricing and mode choice based on nested logit model with trip-chain costs. Transp. Policy, 44, 76–88. doi: 10.1016/j.tranpol.2015.06.014
Manuel, J; Francisco, J. & Félix, A. (2009). Exploring The Impact of Individualism And Uncertainty Avoidance in Web-Based Electronic Learning: An Empirical Analysis in European Higher Education. Computers & Education, 52(3), 588- 598. doi: 10.1016/j.compedu.2008.11.006
Medema, W., Adamowski, J., Orr, C., Furber, A., Wals, A., & Milot, N. (2017). Building a foundation for knowledge co-creation in collaborative water governance: Dimensions of stakeholder networks facilitated through bridging organizations. Water, 9(1), 60.‏ doi: 10.3390/w9010060
Mirzaei, A., Knierim, A., Fealy Nahavand, S., & Shemshad, M. (2020). The Role of Social Capital in Water Reservoirs Governance: Evidence from Northern Iran. Human Ecology, 48(4), 491–503. doi: 10.1007/s10745-020-00168-y
Mishra, B. K., Kumar, P., Saraswat, C., Chakraborty, S., & Gautam, A. (2021). Water security in a changing environment: Concept, challenges and solutions. Water, 13(4), 490.‏ doi: 10.3390/w13040490
Noori, R., Maghrebi, M., Mirchi, A., Tang, Q., Bhattarai, R., Sadegh, M., Noury, M., Haghighi, A.T., Kløve, B., & Madani, K. (2021). Anthropogenic depletion of Iran’s aquifers. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(25), e2024221118.‏ doi: 10.1073/pnas.2024221118
OECD. (2015).Principles on water governance. OECD Water Governance Programme. Retrieved from https://www.oecd.org/governance/oecdprinciples-on-water-governance.htm#Principles
OECD. (2018a). Organisation for Economic Co-operation and Development OECD Water Governance Indicator Framework 2018. Available online: http://www.oecd.org/regional/OECDWater-Governance-Indicator-Framework.pdf (accessed on 25 November 2018).
OECD. (2018b). Organisation for Economic Co-operation and Development OECD Council Recommendation on Water. Available online: https://www.oecd.org/environment/resources/Council-Recommendation-on water.pdf (accessed on 25 November 2018).
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2019). Principles on Water Governance. Available online: http://www.oecd.org/governance/oecd-principles-on-water-governance.htm (accessed on 1 September 2017).
Pedregal, B., Cabello, V., Hernandez-Mora, N., Limones, N., & Del Moral, L. (2015). Information and knowledge for water governance in the networked society. Water Alternatives, 8(2), 1-19.‏
Parveen, S., Praveen, B., & Akram, V. (2023). A Systematic Review on Groundwater Management: Opportunities and Challenges. In: Shukla, P., Singh, P., Singh, R.M. (eds) Environmental Processes and Management. Water Science and Technology Library, 120. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-20208-7_5
Person, M. T., Delea, M. G., Garn, J. V., Alexander, K., Abaire, B., & Freeman, M. C. (2017). Assessing the influence of social capital on water point sustainability in rural Ethiopia. Journal of Water, Sanitation and Hygiene for Development, 7(4), 611-622.‏ doi: 10.2166/washdev.2017.167
Polemio, M., & Voudouris, K. (2022). Groundwater Resources Management: Reconciling Demand, High Quality Resources and Sustainability. Water, 14(13), 2107.‏ doi: 10.3390/w14132107
Rojas, R., Bennison, G., Gálvez, V., Claro, E., & Castelblanco, G. (2020). Advancing collaborative water governance: Unravelling stakeholders’ relationships and influences in contentious river basins. Water, 12(12), 3316.‏ doi: 10.3390/w12123316
Shamsi Papkiade, S. Z., & Sarmadi, M. S. (2019). Internalization of environmental values in the education system. Human & Environment, 17(2), 65-78.‏
Tang, J., Folmer, H. & Xue, J. (2013). Estimation of awareness and perception of water scarcity among farmers in the Guanzhong Plain, China, by means of a structural equation model. Journal of environmental management, 126, 55-62. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2013.03.051
Varua, M. E., MAHESHWARI, B., Ward, J., & Dave, S. (2017). Groundwater conservation attitudes, behaviour and water management: the case of farmers in rural India. WIT Transactions on Ecology and the Environment, 220, 141-150.‏ doi: 10.2495/WRM170141
Vinzi, V. E., Chin, W. W., Henseler, J., & Wang, H. (2010). Handbook of Partial Least Squares Concepts. Concepts, Methods and Applications. In Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-540-32827-8_16
Vos, J., Boelens, R., Venot, J. P., & Kuper, M. (2020). Rooted water collectives: Towards an analytical framework. Ecological Economics, 173, 106651.‏ doi: 10.1016/j.ecolecon.2020.106651
Watson, R., Wilson, H. N., Smart, P., & Macdonald, E. K. (2018). Harnessing difference: a capability‐based framework for stakeholder engagement in environmental innovation. Journal of Product Innovation Management, 35(2), 254-279.‏ doi: 10.1111/jpim.12394
Wen, l., & li, z. (2019). Driving forces of national and regional CO2 emissions in China combined IPATE and PLS-SEM model. Science of the Total Environment, 690(6), 2. doi: 10.1016/j.scitotenv.2019.06.370
Wilson, N.J., Montoya, T., Arseneault, R., & Curley, A. (2021). Governing water insecurity: navigating indigenous water rights and regulatory politics in settler colonial states. Water International, 46, 783-801. https://doi.org/10.1080/02508060.2021.1928972
Woodhouse, P., & Muller, M. (2017). Water governance—An historical perspective on current debates. World development, 92, 225-241.‏ https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2016.11.014
Xu, R., Wang, W., Wang, Y., & Zhang, B. (2019). Can Water Knowledge Change Citizens' Water Behavior? A Case Study in Zhengzhou, China. Ekoloji Dergisi, 28(107), 1019-1027.
Zhang, B., Fu, Z., Wang, J., & Zhang, L. (2019). Farmers’ adoption of water-saving irrigation technology alleviates water scarcity in metropolis suburbs: A case study of Beijing, China. Agricultural Water Management, 212, 349-357.‏ https://doi.org/10.1016/j.agwat.2018.09.021