استنباطی از نقش فطرت در معرفت شناسی و تحقق فعل اخلاقی با تکیه بر آیه فطرت

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 اسفند 1403   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2025.86257.1652

نویسندگان

ملیحه قاین ابراهیم آبادی¹؛ محسن جوادی²؛ حسین عظیمی دخت³؛ کمال صحرایی⁴

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث/ دانشکده الهیات/ دانشگاه دولتی میبد. میبد/ایران

²استاد گروه فلسفه اخلاق/ دانشکده الهیات/ دانشگاه دولتی قم.

³استادیار گروه فلسفه اسلامی/ دانشکده الهیات/ دانشگاه دولتی میبد.

⁴دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث/ دانشکده الهیات/ دانشگاه دولتی میبد.

چکیده

فطرت از دیرباز مورد بحث دانشمندان بوده است که به آن به انحاء مختلف پرداخته شده و نیز برای فهم و تبیین آن تلاش‌های بسیاری شده است، و از سویی معرفت‌شناسی اخلاقی از مباحث فرااخلاق(فلسفه اخلاق منهای اخلاق هنجاری) است. پژوهش حاضر، در پی تبیین نقش فطرت از دیدگاه قرآن به عنوان یکی از پیچیده-ترین و مهم‌ترین ابزار معرفت‌شناسی اخلاق که بحثی از فلسفه اخلاق محض قرآن، یعنی فرااخلاقی قرآن می-باشد، است. در این راستا مقاله با تکیه بر آیه 30 سوره روم، به تبیین فطرت و نیز مباحثی مرتبط با فلسفه اخلاق قرآنی، پرداخته است. در این راستا به شفاف‌سازی چگونگی عملکرد فطرت، در تحقق معرفت فرااخلاقی، با وجود ویژگی تغییرناپذیر بودن فطرت از دیدگاه قرآن و نیز از سویی مشهود بودن رشد و تفاوت در تمدن‌های بشری مبادرت شده؛ و به این نتیجه رسیده است که در گذر زمان، کارکردِ معرفت‌شناسیِ فرااخلاقی فطرت، ببهبود می‌یابد، نه این‌که تغییری در آن روی دهد. چگونگی گزاره‌های مورد تأیید فطرت، در راستای تحقق معرفت اخلاقی قرآن، نیز مورد بحث قرار گرفت. در این پژوهش جهت مشخص شدن کاربرد منحصر به فرد و کلیدی فطرت، در راستای معرفت‌شناسی فرااخلاقی قرآن؛ تفاوت فطرت با دیگر استعدادها و چگونگی تقابل آن با هوای نفس نیز مورد بررسی قرار گرفت. چنان‌که در بحث معرفت‌شناسی اخلاقی لازم است، چگونگی سازماندهی داده‌های اخلاقی در افراد بدون تغییر فطرت در آنها نیز تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها

"؛ فطرت؛ فرااخلاق؛ معرفت شناسی؛ اخلاق؛ قرآن و فرااخلاق"

مراجع