چالشهای معیار شناسایی غبن فاحش و افحش در رأی وحدت رویه شماره 821 از منظرحقوقی- اقتصادی

دانشنامه حقوق اقتصادی

دوره 31، شماره 26، اسفند 1403، صفحه 56-74   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/economlaw.2025.85515.1329

نویسندگان

سیدحسن حسینی مقدم^{* 1}؛ حسین حمزه رباطی²

¹دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی مازندران، بابلسر، ایران.

²دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران .

چکیده

حفظ تعادل اقتصادی در قراردادهایِ معوض از تأکیدات حقوق قراردادهاست. معمولا در قراردادهای معوض طرفین، خیار غبن فاحش را ساقط می‌کنند. مطابق رأی وحدت رویه شماره 821، سقوط خیار غبن فاحش، منصرف از مرتبه اعلای غبن است که عرفاً «فاحش» دانسته می‌شود.چالش‌های پیش‌روی محاکم و مدعی غبن، چگونگی شناسایی غبن فاحش از افحش می‌باشد. در ماده 417 قانون مدنی، ملاک شناسایی غبن به داوریِ شکننده عرف محول گردید.با ملاک از این ماده، برای تمییز بین غبن فاحش از افحش نیز بایستی به عرف حاکم مراجعه کرد. داوریِ عرف و نبودِ معیار مشخص، انگاره‌های شخصی دادگاه‌ها را در پذیرش یا ردّ غبنی که حسب مورد در عالم واقع رخ داده یا خیر، وارد می‌کند، بلکه داوری عرف و رسوخ سلیقه شخصی قضات در تشخیص غبن فاحش و افحش، به ثبات قراردادی و تعادل اقتصادیِ طرفین و قرارداد لطمه میزند. از این‌رو معیار عرفی خود یک چالش در تشخیص مراتب غبن می‌باشد. با پذیرش معیار عرفی، بحث این است که آیا داوری عرف مطابق معیار نوعی می‌باشد یا شخصی؟ اگر عرف نوعاً به تمییز غبن فاحش و افحش اقدام کند، آیا وفق نوع اشخاص است یا نوع معاملات؟ اگر ملاک عرف شخصی باشد، معیار عرف بر اساس حال متعاملین خواهد بود یا شرایط و موضوع معامله؟ بر اساس مواد 415، 416، 417 و 418 قانون مدنی، بایستی ملاک عرف را تلفیقی از معیارهای نوعی و شخصی دانست تا بتوان معیار منطبق با واقع در تشخیص غبن فاحش و افحش، برای حفظ تعادل اقتصادی متعاملین ترسیم نمود، که به «عرف حالی» یاد می‌شود

کلیدواژه‌ها

تعادل اقتصادی؛ غبن فاحش و افحش؛ رأی وحدت رویه شماره 821؛ ملاک عرفی؛ معیار نوعی و شخصی

مراجع

[1]Ansari, M.; Abbasi Zanjani, M.M. (2020). Makasib (Options) (Vol. 9). Qom: Dar Al-Elm Publications.(in Persian)
[2] “ , “ (1990). Al-Makasib. Qom: Dar Al-Zakhaer.(in Arabic)
[3]Jafari Langroudi, M.J. (2013). legal terminology, Tehran: Ganj-E Danesh. (in Persian)
[4]Katouzian, A.N. (2012). Elementary courses of civil law, legal acts (contracts, unilateral acts). Tehran: Sahami
Enteshar publications.
[5] “ , “ (2013). General rules of contracts (Vol. 2). Tehran: Sahami Enteshar Co. (in Persian)
[6] “ , “ (2022). Non-contractual obligations: civil liability. Tehran: Ganj'E Danesh. (in Persian)

[7] Keikha, M.; Moazeni Bistgani, H. (2020). Assessment of effective factors in the recognition of gross lesion and
grosser lesion. Teachings of civil jurisprudence (Razavi University of Islamic Sciences). 12(22), 277-298. (in Persian)
[8]Mamghani, M.A. (1931). The end of discussion completes the goal of wishes. Qom: Majma-e Zakhayer-e Eslami.
(in Arabic)
[9] Mohaqiq helli, A. (1989). Shara'i' al-Islam fi masa'il al-halal wa l-haram (vol. 14). Beirut: Al-fiqh al-shia
institution. (in Arabic)
[10] Mahmoudian, A.; Amani, A.; Moradi, R. (2018). The effectiveness of the prohibition of detriment rule in the
realization of lesion option. Private and Criminal Law Research Quarterly. 38, 191-209. (in Persian)
[11] Mostafavi, Z.; Mohammadi, S.; Asqari Aq-mashhadi, F. (2014). The conditions for the realization of lesion
option. Quarterly Journal of Studies in Islamic Law & Jurisprudence. 10(37), 11-36. (in Persian)
[12] Naroei, A.; Panje poor, J.; Abedini, A.; Baharlooii, S. (2020). Jurisprudential study of lesion option and good
faith in fivefold religions and its relationship with business ethics. Journal of ethical research. 10(4), 255-274. (in
Persian)
[13] Rashti Gilani, M.H. (1986). Imami jurisprudence: Options section. Qom: Davari Bookstore. (in Arabic)
[14]Shahidi, M. (2012). Civil law 6: Specific contracts 1. Tehran: Majd Publications. (in Persian)
[15] Soltanian, S.A.; Kariminia, M.M.; Ansari Moghaddam, M. (2021). Analyzing the extinction of lesion option
and its effect on the decline in the amount of gross lesion and grosser lesion. Journal of new achievements in
humanities studies. 4(41), 95-110. (in Persian)
[16] Hoseini Moghaddam, s.h; Hamzeh Robati, h. (2022). The Efficiency Economic a condition of the Amount of
Penalty of Sale Belonging to Another ( Beyond the Scope of Unified Judicial Precedents No. 733 and 811 ). Journal
encyclopedia of economic law. 28(20), 197-217. (in Persian)
[17] Lawson, G. (1992). Efficiency and Individualism. Duke Law Journal. 42, 53-98.
[18] Coleman, J. L. (1980). Efficiency, utility, and wealth maximization. Hofstra Law Review. 8, 509-551.
[19] mohammadi, p; mozaffari, m; keshavarz bahadori, n. (2021). The Analyze Economic Transaction with the
Intention of Escaping from Debts in iran. Journal encyclopedia of economic law. 27(18), 203-221. (in Persian)
[20] Isfahani, A; Khomeini, R. (2001). Wasila al-Najat. Qom. Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. (in
Arabic)