جنبه‌های استعاری، مجازی و تعاملی مفهوم‌سازی ترس: نگاهی شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 39، شهریور 1404، صفحه 27-1   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.92178.1306

نویسندگان

ساسان ملکی^{* 1}؛ سامان ملکی²؛ فاطمه بختیاری³

¹استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر، ملایر، ‏ایران.

²دانشجوی رشته پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران.

³دانشجوی دکتری رشته آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام، ایلام، ‏ایران.

چکیده

با استعاره‌های مفهومی می‌توان هیجانات را به‌صورت تجربه‌های عینی صورت‌بندی کرد و با مَجاز، بازتاب آن‌ها را به شکل تجربه‌های جسمانی و واکنش‌های رفتاری مجازبنیاد نشان داد. این پژوهش از نوع پدیدارشناسی توصیفی است و هدف آن، بررسی دو سازوکار شناختی استعاره و مَجاز و شیوۀ تعامل آن‌ها در مفهوم‌سازی ترس است. برای انجام این پژوهش، از هشتادوچهار نفر از دانشجویان رشتۀ زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه‌های ملایر و ایلام خواسته شد تا از ماجرایی بنویسند که موجب ترس آن‌ها شده باشد و ترس خود را توصیف کنند. یافته‌ها نشان داد که افراد شرکت‌کننده در پژوهش، از شانزده حوزۀ مبدأ استعاری و بیست‌وچهار واکنش جسمانی و رفتاری برای سازمان‌دهی مفهوم ترس استفاده کرده‌اند. همچنین، بیشترین فراوانی در حوزۀ استعاره، مربوط به حوزه‌های عینی «دشمن/حریف»، «مرگ»، «سفر»، «شنیدن صدا» و «ماده/شی‌ء» بوده است و واکنش‌های جسمانی و رفتاری مجازبنیاد، هیجان ترس را بیشتر در قالب «سرما و لرز»، «تپش قلب»، «گریه» و «ناتوانی در حرکت» مفهوم‌سازی کرده‌اند. این پژوهش نشان داد که ترس در برخی حوزه‌ها به شیوۀ تعاملی و با «استعاره- مجاز»، «استعاره- استعاره»، «مجاز- استعاره» و «مجاز- مجاز» صورت‌بندی شده است.

کلیدواژه‌ها

زبانشناسی شناختی؛ ترس؛ استعارۀ مفهومی؛ مَجاز

مراجع

افراشی، آ. (1397). الگوی انطباق‌های ریشه‌شناختی واژگان و استعاره‌های مفهومی در حوزۀ عواطف با رویکرد شناختی. زبان و زبان‌شناسی، سال 14، شماره 28، 77-96.

افراشی، آ.، و عاصی، س. م.، و جولایی، ک. (1394). استعاره‌های مفهومی در زبان فارسی؛ تحلیلی شناختی و پیکره‌مدار. زبان‌شناخت، سال 6، شماره 2، 39-61.

آل احمد، ج. (1346). نفرین زمین. نیل.

آل احمد، ج. (1394). سه‌تار. چاپ ششم. نشر جامه‌دران.

پاتن، ک. ا.، و کمپل، ا. آ. (1393). مقدمه‌ای بر علوم اعصاب تربیتی. ترجمۀ علی نوری. انتشارات تایماز.

ثباتی، ا. (1401). مقایسۀ شناختی مؤلفه‌های استعارۀ مفهومی ترس بین نابینایان و بینایان جغرافیای زبانی- فرهنگی ایلام. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، سال 14، شماره 3، 141-170.

راسخ‌مهند، م. (1390). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. انتشارات سمت.

روحی، م. (1387). بررسی استعارۀ احساسات در زبان فارسی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده)، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا.

سبزواری، م. (1403). مجاز نمونه اولیه در زبان فارسی. زبان‌شناخت، سال 15. شماره 1، 53-74.

شمیسا، س. (1370). بیان. فردوس.

صفوی، کورش. (1383). گفتارهایی در زبان‌شناسی. هرمس.

صفوی، ک. (1392). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ پنجم. سوره مهر.

علوی­مقدم، م.، و اشرف­زاده، ر. (1392). معانی و بیان، چاپ دوازدهم. انتشارات سمت.

علی پور، س.، و شریفی، ش.، و ایزانلو، ع. (1395). معرفی ‌ام آی پی: روشی برای شناسایی استعاره در گفتمان. مجله زبانشناسی و گویش‌های خراسان، سال 8. شماره 1، 111-139.

غلامرضایی، م. (1394). مَجاز از دیدگاه بلاغت. مطالعات زبانی بلاغی، سال 4، شماره 8، 141-168.

قوچانی، بیتا. (1395). استعاره‌های حوزۀ مفهومی ترس در زبان فارسی: رویکردی شناختی و پیکره‌ای. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

لعل‌عارفی، ح.، و شریعتی فر، س. ع. ‌ا.، و عشقی‌ سردهی، ع. (1400). نقش استعارۀ مفهومی در ساخت و گزینش استعاره در اشعار احمد شاملو و نادر نادرپور بر اساس نظریۀ لیکاف و جانسون. مجله زبانشناسی و گویش‌های خراسان. سال 13، شماره 4، 167-190.

محمدی، س.، و عبدی، ص. (1401). نظام شناختی مفهوم ترس در فارسی و عربی. زبان‌پژوهی، سال 15، شماره 46، 187-212.

محمودی برمسی، ن.، و ایرجی، م.، و شیروان، ژ. (1402). بررسی استعارۀ مفهومی حوزۀ ترس در سه اثر داستانی به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی. زبان‌شناخت، سال 14، شماره 1، 249-281.

ملکی، س. (1401). مفهوم‌سازی استعاری احساسات در منتخبی از داستان‌های کوتاه جلال آل احمد، هفتمین همایش بین‌المللی مطالعات زبان و ادبیات در جهان اسلام.

مولودی، ا. س.، و کریمی‌دوستان، غ. م. (1396). رویکرد پیکره‌بنیاد به استعاره‌های شناختی در زبان فارسی: مطالعۀ حوزۀ مقصد ترس، فصلنامه هنر زبان، دوره 2، شماره 4، 7-40.

میرصادقی، ج. (1354). چشم‌های من، خسته. چاپ سوم. انتشارات اشرفی.

یوشیج، ن. (1346). ناقوس. مروارید.

Croft, W. and D. A. Cruise. (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.

Ding, F. (2012). The Interaction between Metaphor and Metonymy in Emotion category. Theory and Practice in Language Studies, 2(11):2384-2397.

Haspelmath, M. (2008). Frequency vs. Iconicity in Explaining Grammatical Asymmetries. Cognitive Linguistics, 19(1):1-33.

Kövecses, Z. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.

Kövecses, Z. (2004). Metaphor and Emotion: Language, Culture and Body in Human Feeling. Cambridge: Cambridge University Press.

Lakoff, G. & M. Johnson. (1980). Metaphors We Live By. London: The University of Chicago Press.

Lakoff, G. (1987). Women,Fire and dangerous Things: What categories reveal about the Mind. Chicago.IL: University of Chicago Press.

Lakoff, G. (2006). The Contemporary Theory of Metaphor in Geeraerts, Dirk(ED). Cognitive Linguistics: Basic Readings. Mouton de Gruyter Berlin, New York,pp.185-238.

Zibin, A. & Altakhaineh, A.R. (2018). An Analysis of Arabic Metaphorical and/or Metonymical Compounds: A Cognitive linguistic Approach. Metaphor and the Social World, 8(1):100-133.00.