رَسته‌بندی واژگان پیشه‌‌های اجتماعی زمان ساسانیان (برپایة متون پهلوی)

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 اردیبهشت 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.92306.1307

نویسنده

یدالله منصوری^*

گروه زبانشناسی دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در این گفتار نگارنده کوشیده است که به کار و پیشه و پیشه‌وران و پیشه‌وری روزگار ساسانی بپردازد که از رهگذر متون زبان پهلوی یا همان فارسی میانه (سوم تا دهم میلادی) بدست آمده است. با یادآوری دقیق نشانی این واژگان در آن متون کم و کیف و نام و عناوین این پیشه‌ها، این بار نه پیشه‌های درباری و دستگاه ادارای کشوری و لشگری یعنی طبقۀ فرمانروایان و موبدان و سپاهیان، بلکه به پیشه‌های همگانی و مشاغل عمومی و فراگیر جامعه ساسانی همراه با دسته‌بندی و تحلیل در آن روزگاران بپردازد. تا جایی که نگارنده آگاهی دارد، تاکنون، جز به‌صورت اشارات پراکنده به برخی از آن‌ها، کار پژوهشی در این زمینه به‌صورتِ جداگانه و سامانمند، نوشته یا منتشر نشده است.

مطالبی که در این زمینه منتشر شده در چنان‌که در پیشینة تحقیق ذکرش گذشت مراجعه مستقیم به متون قابل دسترس پهلوی صورت نگرفته است و بیشتر براساس آثار فارسی تاریخی و عربی دورة آغازین اسلامی صورت گرفته است، به سخن دیگر از منابع دست اول زبان فارسی میانه یا پهلوی چندان استفاده نشده است و این موارد به نمونه‌های پراکنده، بیشتر به اسامی و عناوین خاص طبقه چهارگانه اشاره دارند.

ارائۀ این مطالب از منظرِ زبان‌شناسی تاریخی و اجتماعی و شناخت دقیق مشاغل ایرانیان در زمان ساسانیان حائز اهمیت و سودمند است و در نیرومند کردن زبان فارسی و واژه سازی و واژه‌گزینی به ما الگوی مناسبی نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

دورۀ ساسانی؛ متون پهلوی؛ پیشه‌؛ زبان‌شناسی تاریخی - اجتماعی؛ واژه‌شناسی