مقایسه جایگاه قدرت در لیلی و مجنون نظامی و جامی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 39، شهریور 1404، صفحه 135-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.92834.1317

نویسندگان

زهرا امینی شلمزاری^{* 1}؛ سیده مریم روضاتیان²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. ایران.

چکیده

روابط اجتماعی افراد سبب ایجاد قدرت نابرابر در جامعه می‌گردد. قدرت علاوه بر نابرابری ناپایدار است و افراد پیوسته در حال تلاش برای حفظ روابط قدرت خویش هستند. زبان یکی از مؤلفه‌های اصلی است که روابط نابرابر قدرت را آشکار می‌کند و در تحلیل گفتمان انتقادی که از نظریه‌های کارآمد برای تحلیل قدرت است، نقش برجسته دارد. نورمن فرکلاف از نظریه‌پردازان برجسته تحلیل گفتمان انتقادی به نقش نابرابر قدرت در روابط اجتماعی تأکید می‌کند. در این پژوهش منظومه لیلی و مجنون نظامی و جامی با استفاده از الگوی سه بعدی فرکلاف و تأکید بر مؤلفه قدرت تحلیل شده است. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد، شرایط اجتماعی متفاوت سبب تغییر نقش قدرت در منظومه نظامی و جامی است. تأثیر تصوف و عرفان رایج در محیط اجتماعی جامی سبب نتیجه‌گیری و پایان متفاوت می‌شود. مجنون به عشق الهی متصل می‌گردد و عشق مجازی را رها می‌کند. نظامی که برای نقش زن در اجتماع ارزشی متفاوت قائل است، عشق را به نام لیلی و پس از آن مجنون ختم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

لیلی و مجنون؛ نظامی؛ جامی؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ فرکلاف

مراجع

امینی شلمزاری، ز.، نصر اصفهانی، م.، روضاتیان، م. (1402 الف). تحلیل گفتمان انتقادی قدرت در خسرو و شیرین نظامی. متن‌پژوهی ادبی. شماره 96. صص 173-201.

امینی شلمزاری، ز.، نصر اصفهانی، م.، روضاتیان، م. (1402 ب). تضاد و تناقض در احوال عاشق و معشوق بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. زبانشناسی و گویش‌های خراسان. شماره 1. صص 161-196.

براون، الف. (1335). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار. جلد دوم از فردوسی تا سعدی. مروارید.

پرگاری، ص.، حسینی، م. (1389). تصوف و پیامدهای اجتماعی آن در دوره سلجوقیان. تاریخ در آیینه پژوهش. سال هفتم. صص 29-48.

پهلوان‌نژاد.، م. (1401). تحلیل گفتمان انتقادی سوته‌دلان از منظر رویکرد ون لیوون. زبانشناسی و گویش‌های خراسان. شماره 3. صص 193-215.

جامی، ع. (1378). هفت اورنگ. جلد دوم. مرکز مطالعات ایرانی. دفتر نشر میراث مکتوب.

جهانگیری، ج.، بندرریگی‌زاده، ع. (1392). زبان، قدرت و ایدئولوژی در رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف به تحلیل گفتمان. پژوهش سیاست. شماره 14. 57-82.

خزانه‌دارلو، م.، جلاله‌وند، م. (1392). تحلیل انتقادی گفتمان قدرت در دو فصل از سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک طوسی. سیاست جهانی. دوره دوم. شماره 3. صص 89-108.

خلوصی، م. (1379). جایگاه نظامی در مثنوی‌سرایی و شناختی از مقلدان مشهور وی. پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. شماره 28. صص 78-96

ذوالفقاری، ح. (1391). کاربرد ضرب‌المثل در شعر شاعران ایرانی. پژوهشنامه زبان و ادب فارسی. شماره اول. صص 95-122.

زمانی، م.، صفوی، ک.، ایران‌زاده، ن. (1396). رابطه زبان و قدرت در نخستین شعر نو فارسی. مطالعات زبانی و بلاغی. شماره 16. صص 157-188.

شفیعی کدکنی، م. (1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمه حجت‌الله اصیل. نشر نی.

الضیف، شوقی. (1960). العصر الجاهلی. دارالمعارف. الطبعه رابعه و العشرون.

فرکلاف، ن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قلی‌زاده، ه.، فاضلی، ف.، یوسف‌پور، م. (1394). تحلیل دگردیسی گفتمان قدرت قدسی در ادبیات ایران باستان از اوستا تا متون عرفانی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 37. 1-25.

محمدی، ل. (1403). بررسی جایگاه اجتماعی زنان درباری در نگاره‌های تیموری. علم و تمدن در اسلام. شماره 19. صص 136-158.

مرادی، ح.، پورملکشاه، الف.، محسنی، م. (1402). تحلیل و بررسی خسرو و شیرین نظامی با محوریت مناظره خسرو و فرهاد. کهن‌نامه ادب پارسی. شماره 1. صص 405-432.

ممتاز، ف. (1379). قدرت. پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 27. صص 203-215.

میرجعفری، ح. (1388). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. سمت.

میرزابیاتی، م.، استاجی، الف.، علوی‌مقدم، م.، شهپرراد، ک. (1398). تحلیل گفتمان انتقادی مفهوم قدرت در دفتر اول رمان روزگار سپری‌شده مردم سالخورده. ادبیات پارسی معاصر. شماره 2. صص 363-385.

نظامی، الف. (1390). لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی. قطره.

Blackledge, A. (2005). Discourse and in a multilingual worid. University of Birmingham Amsterdam. Philadelphia: John Benjamins Publishing Compang.

Fairclough, N. (1989). language and power. New York Longman.

Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Polity Press. Cambridge. U.K.

Fairclough, N. (1995). Media Discourse. London Edward Arnold.

Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse. New York: Routledge.

Fairclough, N. (2010). Discourse Analysis. The critical study of language. London & New York: Routledge.

Fairclough, N., Fairclough, I. (2012). Political Discourse Analysis. London & New York: Routledge.

Howarth, D., Torfing, J. (2005). Discourse Theory in European Politics. Palgrave macmillan.

Jorgensen, M. (2002). Discourse Analysis as Theory and Methood. London. New Delhi: louise. Phillips.

Wodak, R. (2001). The discourse- historical approach. In R.wodak and M.Meyer (Eds.). Methods of critical Discourse Anlysis (PP. 63-94). London: sage.