ابونواسِ ایرانی و شعرِ بی قافیه

جستارهای نوین ادبی

دوره 58، شماره 1 - شماره پیاپی 228، شهریور 1404، صفحه 142-133   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.91632.1674

نویسنده

مصطفی جلیلی تقویان^*

دانش‌آموخته‌ی دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بررسی پیوندهای میان شعر پارسی دری و شعر ایران پیش از اسلام یکی از موضوعات مهمی است که توجه برخی از پژوهش‌گران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. پاره‌ای از پرسش‌هایی که درباره شعر ایران پیش از اسلام مطرح است در پیوند با مؤلفه‌های صوری و ساختاری مانند وزن و قافیه است. بعضی پژوهش‌ها نشان از آن دارد که شعر باستانی ایرانیان معمولاً بی‌قافیه بوده است. اکنون این پرسش به میان می‌آید که آیا دنباله این «بی‌قافیه» به شعر پارسی یا عربیِ پس از اسلام نیز کشیده شده است یا خیر. در این مقاله به یک نمونه شگفت‌انگیز شعر از ابونواس ایرانی اشاره می‌شود که به زبان عربی است و قافیه ندارد. این نمونه جالب در کتاب العمدة فی محاسن الشعر اثرِ ابن رشیقِ قیروانی آمده است. احتمال دارد که ابونواس با توجه به اینکه ایرانی بوده است این ویژگی را از آن سنت گرفته باشد. می‌توان گفت که این نخستین شعرِ سپیدی (blank verse) است که در جهانِ اسلام سروده شده است.

کلیدواژه‌ها

شعر ایران باستان؛ ابونواس؛ شعر بی‌قافیه

مراجع

1. اصفهانی، ح. (2001). دیوان أبی نواس الحسن بن هانی الحکمی. تحقیق ایثفالد فاغنر، الجزء الأول، الطبعة الثانیة. دارالنشر الکتاب العربی برلین.
2. أنیس، إ. (1952). موسیقی الشعر، الطبعة الثانیة. مکتبة الأنجلو المصریة.
3. جوزو، م.(2002). نظریات الشعر عند العرب. دارالطلیعة للطباعة و النشر.
4. خالقی مطلق، ج. (1361). یکی داستان است پر آب چشم (درباره موضوع نبرد پدر و پسر). ایران‌نامه، 2، 205-164.
5. عقاد، ع. م. (2013). ابونواس. موسسة الهنداوی للتعلیم و الثقافة.
6. عوفی، م. م. (1391). لباب الالباب. تصحیح عزیزالله علیزاده. فردوس.
7. قیروانی، ح. ب. (۱۴۲۰). العمدة فی محاسن الشعر، الجزءالاول. تحقیق نبوی عبدالواحد شعلان. مکتبة الخانجی.
8. لازار، ژ. (1395). بررسی وزن شعر ایرانی. ترجمۀ لیلا ضیا مجیدی. هرمس.
9. ملائکة، ن.(1967). قضایا الشعر المعاصر، الطبعة الثالثة. منشورات مکتبة النهضة.
10. ناتل خانلری، پ. (1396). وزن شعر فارسی. توس.
11. نصیرالدین توسی، م. م. (1389). اساس الاقتباس. تصحیح عزیزالله، علیزاده. فردوس.
12. واژه‌نامه معجم المعانی الجامع برگرفته از: https://www.almaany.com