فضاهای بی‌دفاع در شهر و حسّ ترس؛ پدیدارشناسی تجربه عبور از پل‌های زیرگذر در مشهد

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 11، آذر 1393، صفحه 129-143   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i3.33777

نویسندگان

علی یوسفی^* ؛ لیلا جوهری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فضاهای بی‌دفاع از جمله فضاهایی با ضریب آسیب‌پذیری بالا هستند که امروزه در شهرها به دلیل رشد و گسترش فیزیکی و جمعیتی از یک‌سو و فرسودگی و تخریب مناطق قدیمی، بسیار افزایش‌یافته‌اند. هدف نوشتار حاضر تصریح ابعاد مفهومی فضاهای بی‌دفاع شهری و تحلیل معنایی تجارب حضور در فضاهای بی‌دفاع شهر مشهد و آشکار ساختن حسّ ترس و ناامنی موجود در این تجارب است که حول سه محور فضاهای بی‌دفاع، فضاهای قابل دفاع، اثر بی‌دفاعی فضا بر حسّ ترس و ناامنی بررسی‌شده است. تحلیل پدیدارشناختی تجربه عبور 12 مشارکت‌کننده از سه پل زیرگذر شهر مشهد که دارای حداکثر نوسان از لحاظ خصوصیات بی‌دفاعی بوده‌اند نشان داد که اولاً در این تجارب 12 واحد معنایی شامل ترس از خشونت، ترس از مزاحمت، احساس خلأ، احساس ناامنی و... نهفته است که آن‌ها را می‌توان در ذیل یک مقوله معنایی کلی‌تر با عنوان حس ترس و ناامنی دسته‌بندی نمود؛ ثانیاً در این تجارب، خصوصیات وقوع مزاحمت، وحشت و تاریکی جزء وجوه تعمیمی در زیرگذرهایی که مشخصات فضاهای بی‌دفاع را داشتند و وجود نور مناسب- وجود نگهبانی- شلوغی و تردد زیاد جزء وجوه تعمیمی زیرگذر منتخب که فاقد ویژگی‌های فضای بی‌دفاع بود، می‌باشند و میزان استفاده از زیرگذرها و شدت ترس نیز جزء وجوه تفریدی محسوب می‌شود. ثالثاً ضعف نظارت، رؤیت پذیری، خلوتی و تاریکی، آشفتگی و فرسودگی از مهم‌ترین عناصر بی‌دفاعی فضاهای شهری (پل‌های زیرگذر) هستند.

کلیدواژه‌ها

پدیدارشناسی تجربی؛ فضاهای بی‌دفاع؛ تجربه ترس و ناامنی؛ رؤیت پذیری؛ نظارت اجتماعی

مراجع

افتخاری، اصغر؛ 1389. خشونت و جامعه. تهران: انتشارات سفیر. چاپ اول.

آویارد، هلن. ترجمه: صرامی، پوریا؛ علی پور، فردین؛ 1390. چگونه یک تحقیق مروری انجام دهم؟. تهران: نشر جامعه شناسان.

بحرینی، حسین؛ 1386. معنی و سازگاری طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پودراتچی، مصطفی؛ 1372. فضاهای بدون دفاع. مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. ماهنامه شهرداری‌ها. سال چهارم. شماره 4. صص 75-94.

پورجعفر، محمدرضا؛ 1389. فضاهای قابل دفاع به‌عنوان سرمایه‌ای اجتماعی در کاهش میزان جرم‌های شهری و ارتقای امنیت محیطی. دانشنامه علوم اجتماعی. دوره 1. شماره 3. صص 14-29.

جیکوبز، جین. ترجمه: پارسی، حمیدرضا؛ افلاطونی، آرزو؛ 1386. مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. تهران: انتشارات بی‌نا.

فلیک، اووه. ترجمه: جلیلی، هادی؛ 1387. درآمدی بر تحقیق کیفی. تهران: نشر نی.

محسنی تبریزی، علیرضا؛ 1383. وندالیسم: مبانی روانشناسی اجتماعی. تهران: انتشارات آن، چاپ سوم.

محسنی تبریزی، علیرضا؛ قهرمانی، سهراب؛ یاهک، سجاد؛ 1390. فضاهای بی‌دفاع شهری و خشونت مطالعه موردی: فضاهای بی‌دفاع شهر تهران. جامعه‌شناسی کاربردی. شماره 4. زمستان.

مدیری، آتوسا؛ 1385. جرم، خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر. فصلنامه علمی پژوهش رفاه اجتماعی. سال ششم. شماره 22. صص 109-128.

مرتضوی، شهرناز؛ 1380. روان شناسی محیط. تهران: انتشارات بهشتی. چاپ دوم.

نایبی، هوشنگ؛ صدیق سروستانی، رحمت اله؛ قهرمانی، سهراب؛ 1390. نقش فضاهای بی‌دفاع در رفتارهای خشونت‌آمیز. فصلنامه دانش انتظامی. سال 13. شماره 1. صص 15-34.

Aviard, H., Translator: Sarrami, P., and Alipur, F., 2011. How to do a research review? Tehran: Jame-e-Shenasan Press.

Bahraini, H., 2007. Meaning and the compatibility of urban planning. Tehran: Tehran University Press.

Carmona, C., Heath, T., & Ttiesdell, S., 2003. Public Places, Urban Spaces. New York: Architectural Press.

Eftekhari, A., 2000. Violence and the Society. Tehran: Safir Press, 1st Edition.

Flake, U., Translator: Jalili, H., 2008. Introduction to qualitative research. Tehran: Ney Press.

Hedman, R., Jaszewski, A., 1984. Fundamentals of urban design. Washington, Da, Chicago Illinios planners press.

Jacobs, J., Translator: Parsi, H. R., & Aflatooni, A., 2007. Death and life of great American cities. Tehran: Bina Press.

Laidler, K., 2009. Crimonology. University of Hong Kong, 2nd edition.

Merry, E. S., 1983. Defensible space undefended: social factor in crime control through environment desine. Wellesleley College.

Modiri, A., 2006. Crime, violence and a sense of security in the city's public spaces. Scientific-research quarterly of Social Welfare 22, 109-128.

Mohseni Tabrizi, A. L., 2004. Vandalism: Foundations of social psychology. Tehran: Aan Press, 3rd Edition.

Mohseni Tabrizi, A. L., Qahramani, S., & Yahak, S., 2011. Urban undefended spaces and violence (Case study: Tehran undefended spaces). Applied Sociology 4.

Mortazavi, S., 2001. Environmental Psychology. Tehran: Beheshti Press. 2nd Edition.

Nayebi, H., Sedigh Sarvestani, R., & Qahramani, S., 2011. The role of defenseless areas on aggressive behaviors. Journal of disciplinary knowledge 1, 15-34.

Newman, O., 1996. Creating Defensible. U.S department of housing and Urban Space development.

Poudratchi, M., 1993. Undefended areas. Article derives from a Master's thesis. Faculty of Fine Arts. Tehran University. Municipalities' magazine 4, 75-94.

Pourjafat, M. R., 2000. Defensible spaces as social capital in reducing urban crimes and improving environmental security. Encyclopedia of the Social Science 1(3), 14-29.

Sherman, L.W., 1995. Hot spots of crime and criminal careers of places. In J. E. Eck and D. Wisburd (eds), crime and Place. Monsey, NY: Criminal Justice Press.

Trancik, R., 1986. Nostrand reinholdfinding lost space. New York

White, R., Sutton, A., 1995. Crime department of prevention, urban space and social exclusion. Criminology. University of Melbourne.