کارکرد قرائت عبدالله ابن مسعود در تبیین آیات الاحکام

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 48، شماره 1، خرداد 1395، صفحه 139-161   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i1.9444

نویسنده

روح الله نجفی^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

مقاله حاضر به بررسی نحوه تعامل اهل تفسیر با هفت نمونه از وجوه قرائت عبدالله ابن مسعود در ذیل آیات الاحکام می‌پردازد و نشان می‌دهد که اهل تفسیر درباره روایی یا ناروایی احتجاج بدان وجوه مخالف رسم الخطّ مصحف عثمانی، دیدگاهی مشابه و یکسان نداشته‌اند. در این میان، اتّخاذ موضعی عالمانه و روشمند در گرو آن است که پیش‌فرض‌ها و مقدّمات بحث، مشخّص و متمایز از یکدیگر گردند. مقدّماتی نظیر اینکه آیا قرآن به وجوه متعدّد یا به وجه واحد نازل شده است؟ آیا وجوه متعدّد قرائت قرآن، درصدد بیان مطلبی واحد یا درصدد بیان مطالبی متفاوت هستند؟ آیا می‌توان قرائت عبدالله بن مسعود را تفسیر او از قرآن تلقّی کرد؟ در این فرض، تفسیر عبدالله مسموع از رسول اکرم است یا حاصل اجتهاد خود او؟ و...
مقاله حاضر با ترکیب کردن مقدّماتی از این سنخ، به فروضی شش‌گانه منتهی گشته است. فروضی که بر مبنای هر یک از آن‌ها، حکم جواز یا عدم جواز احتجاج به قرائت عبدالله، متفاوت از دیگری جلوه کرده است.

کلیدواژه‌ها

اختلاف قرائت؛ قرائت عبدالله ابن مسعود؛ قرائت خلاف رسم الخطّ؛ کارکرد قرائات؛ آیات الاحکام

مراجع

ابن ابی داود، عبدالله بن سلیمان، کتاب المصاحف، تصحیح: آثر جفری، مصر، 1355 ق.

ابن العربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیروت، 1376 ق.

ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، مصر، 1351 ق.

ابن حزم، علی بن احمد، المحلّی، بیروت، بی‌تا.

ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، 1420 ق.

ابن مجاهد، احمد بن موسی، کتاب السبعه فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره، 1972 م.

ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط، بیروت، 1413 ق.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت، 1417 ق.

جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، 1335 ق.

الخطیب، عبداللطیف، معجم القراءات، دمشق، 1422 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، معرفه القراء الکبار علی الطبقات و الاعصار، تحقیق: محمد سید جاد الحق، مصر، بی‌تا.

رضا، محمد رشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، 1426 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بی جا، 1366 ق.

شمس‌الائمه سرخسی، محمد بن احمد، اصول السرخسی، بیروت، 1414 ق.

شمس‌الائمه سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، 1406 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، 1416 ق.

شوکانی، محمد، نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار، بیروت، 1973 م.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم، 1388 .

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، 1415 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، 1417 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، 1388 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، بی‌تا.

فرّاء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق: محمد علی نجار، بی‌جا، بی‌تا.

قطب راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، 1405 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، 1365 .

گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، 1383.

مختار عمر، احمد و سالم مکرم، عبد العال، معجم القرائات القرانیه، تهران، 1384 .

نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی، بیروت، بی‌تا.

Leemhuis, Frederik, ” Readings of the Qur’an”, Encyclopaedia of the Quran, volume 4, Edited By Jane Dammen Mc Auliffe, Leiden-Boston, 2004