بررسی نشانه‌معناشناختی واژگان «ذکر» و «خیر» در قرآن و معادل‌های آن‌ها در هفت ترجمة فرانسوی قرآن کریم

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 50، شماره 1، فروردین 1396، صفحه 107-130   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v50i1.63594

نویسندگان

نسرین اسماعیلی^{* 1}؛ محمدرضا فارسیان¹؛ حمیدرضا شعیری²

¹گروه زبان فرانسه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²گروه زبان فرانسه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

نشانه‌معناشناسی به بررسی نشانه به‌منظور دستیابی به معنا می‌پردازد. بر مبنای این دیدگاه نشانه و معنا دو عامل وابسته به یکدیگرند و یکی بدون حضور دیگری هیچ است. از جمله مسائلی که در زبان‌شناسی و معناشناسی مطرح است چندمعناییست که مترجمان را با مشکل روبه‌رو می سازد و می‌تواند معیار برتری ترجمه در نظرگرفته شود. چندمعنایی در قرآن نیز حائز اهمیت است؛ زیرا به‌دلیل فراوانی وجوهِ برخی واژگانِ قرآن، مشکل می‌توان معنای درست را بیان کرد و حضور این پدیده ابعاد گفتمانی متنوع را ایجاد می‌کند و مسیر گفتمان را تغییر داده و به‌سوی هدفی خاص به پیش می‌برد. در ترجمة این واژگان، بافت و واحدهای هم‌نشین بسیار مهم می‌باشند. مترجم بافت را با مراجعه به کتب تفسیری معتبر دریافت کرده و به‌مدد کلمات هم‌نشین به تحلیل معنایی می‌پردازد. در این پژوهش، پس از بیان گفتمان غالب قرآن، دو واژۀ چندمعنایی «ذکر» (آیة 9 سورة جمعه) و «خیر» (آیة 30 سورة نحل) با توجه به بافت و واحدهای هم‌نشین و به‌منظور دریافت معنای صحیح بررسی شده و سپس چگونگی معادل‌گزینی این واژگان توسط هفت مترجم فرانسوی، یعنی ماسون، ساواری، شورکی، برک، گروس ژان، بلاشر و کازیمیرسکی تحلیل شده است. همچنین ترجمة پیشنهادی ارائه شده و در نهایت به این سؤال پاسخ داده شده که مترجم چگونه می‌تواند در عین وفاداری نسبی به متن مبدأ، فحوای کلام را به مخاطب انتقال دهد.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌معناشناسی؛ چندمعنایی قرآن؛ ذکر؛ خیر؛ فرانسه

مراجع

1. ابن منظور، م. (1414). لسان العرب. بیروت: دار صادر.

2. ابن‌فارس، آ. (1404). معجم مقاییس الغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

3. افرام‌البستانی، ف. (1377). فرهنگ جدید عربی- فارسی: ترجمة منجد الطلاب بضمیمه فرائدالأدب. ترجمة محمد بندر بیگی. تهران: اسلامی.

4. باطنی، م. (1373). هم‌معنایی و چندمعنایی در واژه‌های فارسی. تهران: زبان و تفکر.

5. جوهری، آ. (1407). الصحاح. بیروت: دارالعلم.

6. خاقانی‌اصفهانی، م. (1392). نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

7. دامغانی، ف.، و عزیزی‌نقش، ک. (1361). قاموس قرآن در وجوه و لغات مشترک. ج1. تهران: بنیاد علوم اسلامی.

8. رخشان‌فر، م. (1371)، معنی و ساختار زبان، چندمعنایی و آوایی واژه‌ها. تهران: مدرسه.

9. زبیدی، م. (1422). تاج العروس من جواهر القاموس. کویت: تراث‌ العربی.

10. سجودی، ف. (1380). ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

11. سعیدی‌روشن، م. (1383). از متن تا معنا. حوزه و دانشگاه، ۱۰(39)، 7-26.

12. سید رضی. (1384). نهج‌البلاغه. ترجمة محمد دشتی. قم: مؤسسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین.

13. سیوطی، ج. (1996). الاتقان فی علوم القرآن. ترجمة سید مهدی حائری قزوینی. تهران: امیرکبیر.

14. شعیری، ح. (1385). تجزیه و تحلیل نشانه‌-معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.

15. شعیری، ح. (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

16. شکوری، (1388). معانی بیست‌گانه ذکر در قرآن. برگرفته در تاریخ 29دی1395 از: http: //article.tebyan.net/983

17. شهبازی، م. (1394). پدیده اشتراک لفظی و چندمعنایی در زبان عربی. ادب عربی، ۷(۲)، 120- 136.

18. شهبازی، م.، و شهبازی، ع. (1393). واژگان چندمعنا و اهمیت آن در ترجمة قرآن کریم. مطالعات ترجمة قرآن و حدیث، ۱(۱)، 47-68.

19. صفوی، ک. (1380). نگاهی تازه به مسئلة چندمعنایی واژگانی. نامة فرهنگستان، ۵(۲)، ۵۰-۶۷.

20. صفوی، ک. (1383). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره مهر.

21. طباطبایی، م. (1374). المیزان. ترجمة محمّد باقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.

22. طباطبایی، م. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.

23. طبرسی، ف. (1360). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: فراهانی.

24. فراهیدی، خ. (1414). العین، قم: اسوه.

25. فولادوند م. (1377). ترجمة قرآن مجید. تهران: دارالقرآن کریم.

26. کلانتری، ع. (1391). گفتمان از سه منظر زبا‌ن‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی. تهران: جامعه‌شناسان.

27. کلینی‌رازی، م. (1401). اصول کافی، بیروت: دار احیا التراث العربی.

28. مظاهری‌تهرانی، ب. (1395). بررسی واژة «خیر» در ترجمه‌های قرآن کریم، برگرفته در تاریخ 9 اسفند 1395 از: http: //tabadol-danesh.rozblog.com/post/

29. مکارم شیرازی، ن. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

30. نجفیان، آ.، عامری، ح.، و قیومی، ص. (1389). نگاهی نشانه‌شناختی به واژة آیه در قرآن کریم. نقد ادبی، ۳(۱۰)، 175-203.

31. Benac, H. (1956). Dictionnaire des synonymes. Paris: Hachette.

32. Berque, J. (1995). Le Coran. Paris: Albin Michel.

33. Biberstein Kasimirski, A. (1840). Le Koran. Paris: Kasimirski.

34. Blachère, R. (1973). Le Coran. Paris: Presses Universitaires de France.

35. Breal, M. (1897). Essai de semantique (science des significations). Paris: Hachette.

36. Chouraqui, A. (1990). Le Coran. Paris: L'Appel.

37. Coquet, J. (2007). Phusis et logos, Vincennes: Presses universite de Vincennes.

38. Grosjean, J. (1979). Le Coran. Paris: Philippe lebaud.

39. Jeandillou, J. (1997). L'Analyse textuelle. Paris: Armand colin/ Masson.

40. Landowski, E. (2004). Passions sans nom. Paris: Gallimard.

41. Masson, D. (1967). Le coran. Paris: Gallimard.

42. Rey, A. (1993). LE ROBERT MICRO POCHE. Paris: Hachette.

43. Savary, C. (1783). Le Koran traduit de l'arabe accompagne de notes et de la vie de Mahomet, Paris: Garnier frères.