مطالعۀ تطبیقی- کمّی رابطۀ بوروکراسی و توسعۀ صنعتی (یک رویکرد نهادی)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 9، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 33، شهریور 1398، صفحه 259-287   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v16i1.76403

نویسندگان

محمد مبارکی^* ؛ منوچهر علی نژاد؛ زهرا مرادی کمالی

دانشگاه یزد

چکیده

دستیابی به توسعۀ صنعتی بدون شناخت عواملی که روند حرکت آن را کند یا سریع می‌کنند، میسر نخواهد بود. یکی از این عوامل، نقش بوروکراسی است که تأثیرات متناقضی می‌تواند بر توسعة اقتصادی یک جامعه داشته باشد؛ به‌طوری‌که در برخی از کشورهای درحال‌توسعه، بوروکراسی به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع و همچنین، تسهیل انباشت سرمایه و افزایش آن منجر شده است. برعکس، در موارد دیگر، بوروکراسی دولتی منابع اقتصادی جوامع خود را به‌یغما برده است و به یک مانع جدی بر سر راه توسعۀ صنعتی تبدیل شده است. با توجه به تأثیرات تعیین‌کنندۀ بوروکراسی بر توسعۀ صنعتی جوامع، در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از رویکرد نهادی، تحلیلی، تطبیقی و کمّی رابطۀ بین بوروکراسی و توسعۀ صنعتی بررسی شود تا نحوۀ اثرگذاری بوروکراسی بر توسعۀ صنعتی مشخص شود؛ براین‌اساس، داده‌های ثانویۀ متغیرهای اثرگذار بر بوروکراسی و توسعۀ صنعتی، از سال 1996 تا 2012  برای برخی از کشورهای جهان بررسی شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان دادند که بوروکراسی کارآمد تأثیر مثبتی بر توسعۀ صنعتی جوامع دارد و این کارآمدی بوروکراسی تحت‌تأثیر متغیرهایی ازقبیل پاسخ‌گویی دولت، اندازة دولت، قاعده‌مندی، حاکمیت قانون، کارایی و اثربخشی حکومت است.

کلیدواژه‌ها

پاسخگویی دولت؛ اندازه دولت؛ قاعده مندی؛ بوروکراسی؛ توسعه اقتصادی

مراجع

1. ازکیا، م. (1380). جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.

2. ازکیا، م.، و غفاری، غ. ر. (1387). جامعه‌شناسی توسعه (چاپ هفتم). تهران: انتشارات کیهان.

3. افضلی، ع. ا. (1391). فساد اداری و تأثیر آن بر توسعه: علل، پیامدها و راهکارهای برون‌رفت، مجلة حقوقی بین‌المللی (نشریة مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری)، 28(45)، 235-264.

4. اوانز، پ. (1380). توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی (ع. زندباف، و ع. مخبر، مترجمان). تهـران: انتشـارات طـرح نـو.

5. حاجی‌یوسفی، ا. م. (1377). دولت و توسعة صنعتی در ایران. مطالعات راهبردی، 1، 179-206.

6. حافظی، ب. (1387)، توسعة اقتصادی و برنامه‌ریزی. تهران: انتشارات کویر.

7. حبیبی، م. (1389). جامعه‌شناسی دولت‌نهادی و توسعة صنعتی در ایران. فصلنامة توسعة تکنولوژی صنعتی، 16، 69-60.

8. حسینی تاش، ع. (1393). حکمرانی خوب و ارائة حکمرانی شایستة بررسی و شاخص‌های این دو از دیدگاه امیرالمؤمنین. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، 3(2)، 7-28.

9. خاندوزی، ا.، و کاویانی، ز. (1395)، کانال‌های تأثیر بوروکراسی بر عملکرد اقتصاد ایران. مجلس و راهبرد، 23(87)، 5-42.

10. دلفروز، م. ت. (1393). دولت و توسعة اقتصادی: اقتصاد سیاسی در ایران و دولت‌های توسعه‌گرا. تهران: نشر آگه.

11. راچ، ج.، و اوانز، پ. (1385). بوروکراسی و رشد اثر ساختارهای دولت ((وبری)) بر رشد اقتصادی: یک تحلیل مقطعی - ملی (ف. ترجمان، مترجم). سیمای اقتصاد، 1(3)، 186-217.

12. زاهدی، ج. (1392). توسعه و نابرابری (چاپ دوم). تهران: انتشارات مازیار.

13. زاهدی، ش. س.، و تنکابنی، ح. (1388). درآمدی بر ریشه‌شناسی نهاد دیوان‌سالاری ایران در دورة اول قاجار. فرهنگ، 71، 109-146.

14. سروستانی، ر. ا.، و ابراهیم بای سلامی، غ. ح. (1384). بازگشت به دولت به‌عنوان یک نهاد اجتماعی. نامة علوم اجتماعی، 25، 141-165.

15. شاددل، آ. (1385). تأملی بر بوروکراسی در کشورهای جهان سوم. مجلة اقتصادی، 6(53 و 54)، 34-39.

16. شجاعی، م. (1384). نهضت نظام‌های اداری تطبیقی. فرهنگ مدیریت، 3(9)، 21-35.

17. شریف‌زاده، ف.، و قلی‌پور، ر. ا. (1382). حکمرانی خوب و نقش دولت. مدیریت فرهنگ سازمانی، 4، 93-110.

18. شلوختر، و. (1379). پیدایش عقلانیت غربی از دیدگاه مارکس وبر در عقلانیت و آزادی (ی. موقن، و ا. تدین، مترجمان). تهران: هرمس.

19. شیرزادی، ر. (1386). دولت‌های توسعه‌گرا و سیاست خارجی: بایدها و شاخص‌ها. فصلنامة روابط خارجی، 5(4)، 358-344.

20. صادقی، م. (1390). روند بوروکراسی در ایران. همیار، 13(50)، 23-48.

21. صبوری، م. (1380). جامعه‌شناسی سازمان‌ها: بوروکراسی مدرن ایران. تهران: نشر سخن.

22. طالشی، ح. (1374). نیجریه. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.

23. طاهایی، ج. (1369). مفهوم و ویژگی‌های بوروکراسی جهان سوم. دانشگاه انقلاب، 81، 41-45.

24. طاهری، ا.، و صفاری، س. (1388). تأثیر دولت رانتیر بر دموکراسی در ایران (پهلوی دوم). فصلنامة علمی-پژوهشی تاریخ، 4(12)، 92-121.

25. عباسی، م. (1387). دیوان‌سالاری نفتی و تحول اقتصادی. تازه‌های انرژی، 1(2)، 16-18.

26. عسکری، م. (1389). تأثیر درآمدهای نفتی بر ایجاد دولت رانتیر و دموکراسی. فصلنامة تخصصی علوم سیاسی، 13، 183-197.

27. عنبری، م. (1390). جامعه‌شناسی توسعه از اقتصاد تا فرهنگ. تهران: انتشارات سمت.

28. غفاری، م.، و ترجمان، ف. (1394). بوروکراسی دولتی و خروج برخی نیروهای متخصص از ایران: درآمدی مقایسه‌ای. فصلنامة دولت‌پژوهی، 1(20)، 168-198.

29. فرخ‌سرشت، ب. (1383). بررسی عوامل مؤثر در بروز فساد اداری به‌منظور ارائة الگویی جهت کاهش اثرات آن در روند توسعة جمهوری اسلامی ایران. دانش مدیریت، 66، 65-84.

30. فقیهی، ا.، و دانایی‌فرد، ح. (1390). مطالعة تطبیقی- تاریخی رابطة بوروکراسی با توسعة اقتصادی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.

31. کارشناس، م. (1382). نفت و دولت و صنعتی‌شـدن (ع. ا. سـعیدی، و ی. حـاجی عبدالوهاب، مترجمان). تهران: گام نو.

32. گدازگر، ح. (1379). انواع بوروکراسی و توسعة فرهنگی: رویکردی وبری. نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 176-175، 230-256.

33. گیوریان، ح. (1381). بوروکراسی در ایران. بازتاب اندیشه، 26، 97-98.

34. لطیفی، غ. ر. (1379). نیم‌نگاهی به سابقه و نظام برنامه‌ریزی در ایران. ماهنامة اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 150(34)، 116-146.

35. مبارکی، م. (1390). مطالعة تطبیقی- کمی رابطة دولت و صنعتی‌شدن: یک رویکرد نهادی. تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، 61، 159-204.

36. محب‌علی، د. (1379). بوروکراسی کاذب، بوروکراسی تنبیهی در نظام اداری ایران. مقالة ارائه‌شده در همایش نظام اداری و توسعه، تهران.

37. مرتون، ا. (1364). تاریخ و فرهنگ ژاپن (ه. رجب‌زاده، مترجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.

38. میلانی، ع. ر.، و حبیبی، ا. (1395). بررسی رانت در اقتصاد ایران. مطالعات علوم اجتماعی، 2(1)، 66-73.

39. نبوی، ع. ا. (1390). ایران و دولت توسعه‌گرا (1357-1320). پژوهش‌نامة علوم سیاسی، 6(3)، 187-224.

40. الوانی، م.، زرندی، س.، و عرب سرخی، ا. (1389). مؤلفه‌های تدوین استراتژی ملی مبارزه با فساد جمهوری اسلامی ایران. نشریة مدیریت دولتی، 2(4)، 3-22.

41. وستال، ج. (1377). سیاست صنعتی و توسعة اقتصادی ژاپن درطول سال‌های (1990-1945) (ع. امیدی، مترجم). تهران: مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی.

42. Adeyeri, O., & Adejuwon, K. D. (2012). The implications of British colonial economic policies on Nigeria’s development. International Journal of Advanced Research in Management and Social Sciences, 1(2), 1-16.

43. Arora, S. C. (2007). Responsible and responsive bureaucracy. Indian Journal of Public Administration, 53(2), 184-192.

44. Burns, N., & Grove, S. K. (2005). Study guide for the practice of nursing research: Conduct, critique, and utilization (5th ed.). Philadelphia, PH: Saunders.

45. Chibber, V. (2002). Bureaucratic rationality and the developmental state. American Journal of Sociology, 107(4), 951-989.

46. Dahlström, C., Lapuente, V., & Teorell, J. (2011). Dimensions of bureaucracy II: A cross-national dataset on the structure and behaviour of public administration. Sweden: University of Gothenburg.

47. Evans, P., & Rauch, J. E. (1999). Bureaucracy and growth: A cross-national analysis of the effects of" Weberian" state structures on economic growth. American Sociological Review, 64(5), 748-765.

48. Haslam, S. A., & McGarty, C. (1998). Doing psychology: An introduction to research methodology and statistics. London, England: Sage.

49. Henderson, J., Hulme, D., Jalilian, H., & Phillips, R. (2007). Bureaucratic effects: Weberian state agencies and poverty reduction. Sociology, 41(3), 515-532.

50. Kaufmann, D., Kraay, A., & Mastruzzi, M. (2009). Governance matters VIII: Aggregate and individual governance indicators 1996-2008. Retrieved from https://b2n.ir/391222

51. Kohli, A. (2004). State-directed development: Political power and industrialization in the global periphery. Cambridge, England: Cambridge University Press.

52. Mahoney, J. (2003). Comparative historical analysis. Cambridge, England: Cambridge University Press.

53. Marx, F. M. (1957). The administrative state: An introduction to bureaucracy. Illinois, IL: University of Chicago Press.

54. Merton, R. (1949). Bureaucratic structure and personality in social theory and structure. Social Forces, 18(4), 560-568.

55. Omega, N. (2014). Review of Bureaucracy: A 21st century public administration imperative. Abakaliki. International Review of Social Sciences and Humanities, 7(2), 125-129.

56. Smith, D. B. (1995). The vital legacy of the past: Japan before 1945. In W. J Macpherson (ed.), Japan since 1945 (pp. 1-32). London, England: Palgrave.

57. Stommel, M., & Wills, C. (2004). Clinical research: Concepts and principles for advanced practice nurses. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

58. Tampson.V. (1961). Modern organization. New York, NY: Free Press.

59. Teddlie, C., & Tashakkori, A. (Eds.). (2003). Handbook of mixed methods in social & behavioral research. London, England: Sage.

60. Torstendahl, R. (2001). Bureaucratization and Bureaucracy. History of, Elsevier Science Ltd. The Milesian approach. Quarterly Journal of Austrian Economics, 9(12), 1410-1415.

61. Ungureanu, M., & Iancu, D. (2012). The economic analysis of bureaucracy and government growth. Theoretical and Applied Economics, 19(11), 59-74.