تقابل صلاحیت تکمیلی و ذاتی دیوان کیفری بین‌المللی (پروندۀ سیف‌الاسلام قذافی)

پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل

مقاله 7، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 17، اسفند 1399، صفحه 171-192   

نوع مقاله: مقالات

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijip.v9i1.84580

نویسندگان

میثم غلامی^{* 1}؛ سید مهدی سیدزاده ثانی²

¹دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از مهم­ ترین موضوعات مورد چالش درتشکیل دیوان کیفری بین­ المللی موضوع، صلاحیت این دادگاه بود. چرا که ارتباط تنگاتنگی میان حاکمیت ملی و صلاحیت کیفری محاکم، وجود دارد. به همین دلیل، به منظور پاسخگویی به تمایل عضویت اکثرکشورها در دیوان و همچنین احترام به حق حاکمیت ملی، اساسنامه دیوان صراحتاً صلاحیت تکمیلی را نسبت به محاکم داخلی پذیرفت. با وجود این، برخی دولت­ ها به دلیل داشتن حق حاکمیت ملی و همچنین به خاطر تکمیلی بودن صلاحیت دیوان، از همکاری با دیوان امتناع می­ ورزند. این موضوع باعث بروز مناقشاتی در رسیدگی­ به پرونده ها گردید و تقابل میان صلاحیت تکمیلی و ذاتی دیوان کیفری بین­ المللی را به وجود آورد. نمونه­ ی این تقابل را می­ توان میان دولت لیبی و دیوان کیفری بین­ المللی در محاکمه­ ی سیف الاسلام قذافی مشاهده نمود. در این مقاله، ضمن تبیین صلاحیت ذاتی و تکمیلی، به مواردی همچون ناکارآمدی صلاحیت تکمیلی، گرایش دیوان به سمت صلاحیت ذاتی و تحمیل هزینه­ های سیاسی بر دیوان، اشاره خواهد شد. همچنین به دنبال تعارضات موجود میان دیوان کیفری بین­ المللی و دولت لیبی، علل پدید آمدن تقابل صلاحیت تکمیلی و ذاتی در رسیدگی به پرونده سیف الاسلام قذافی نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها

دیوان کیفری بین المللی؛ جنایات بین المللی؛ صلاحیت ذاتی؛ صلاحیت تکمیلی

مراجع

 

الف. فارسی

- کتاب

1. طهماسبی، جواد (1388)، صلاحیت دیوان کیفری بین المللی، چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل.

2. عسگری، یداله (1396)، مسئولیت حمایت: تحول حاکمیت در پرتو جنبش‌های حقوق بشری، چاپ اول، انتشارات میزان.

3. مومنی، مهدی (1393)، حقوق بین المللی کیفری، چاپ اول، تهران، انتشارات شهر دانش.

4. میر محمد صادقی، حسین (1392)، دادگاه کیفری بین‌المللی، چاپ ششم، انتشارات دادگستر.

- مقاله

5. اردبیلی، محمد علی (1386)، «همکاری دولت‌ها با دیوان کیفری بین‌المللی»، تحقیقات حقوقی، شماره 45، 1386.

6. جانی‌پور، مجتبی (1394)، «تأملی بر اعمال صلاحیت تکمیلی در عدم اقدام دولت‌ها با نگاهی بر صلاحیت تکمیلی مثبت»، پژوهش‌های حقوق کیفری، سال اول، شماره 1.

7. خالقی، علی و مظاهری، امیر مسعود (1391)، «عدم تمایل دولت به رسیدگی: یکی از مبانی قابلیت پذیرش موضوع در دیوان کیفری بین‌المللی»، مطالعات حقوق خصوصی (حقوق), دوره 42، شماره3.

8. داداندیش، پروین (1391)، «تحولات لیبی و دکترین مسئولیت حمایت»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 62.

9. رمضانی قوام آبادی، محمد حسین و بهمئی، منصور (1396)، «تحقق عدالت کیفری بین‌المللی در آفریقا؛ موانع و راهکارها»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 74 ، شمارۀ 1.

10. زمانی، سید قاسم، حسینی اکبرنژاد (1388)، هاله: «اصل صلاحیت جهانی در آینة دیوان کیفری بین‌المللی»، فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، سال یازدهم، شماره 26.

11. سواری، حسن (1390)، «ناسازواری عدالت و صلح در دیوان کیفری بین‌المللی در پرتو پرونده عمرالبشیر(سودان)»، فصلنامه راهبرد، شماره پنجاه و هشتم، سال بیستم.

12. شریعت باقری، محمد جواد (1378)، «صلاحیت تکمیلی دیوان کیفری بین‌المللی»، حقوقی دادگستری، شماره 28 و 29.

13. صالحی، جواد (1397)، «اعمال صلاحیت تکمیلی دیوان بین‌المللی کیفری در خشونت‌های داخلی در بستر بی‌ارادگی دولت کنیا»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 84، شمارۀ 3.

14. صالحی، جواد (1396)، «چالش‌های دیوان کیفری بین‌المللی در پیگیری پرونده رئیس جمهور سودان: از مخالفت اتحادیه آفریقا تا عدم همکاری کشورهای عضو اتحادیه»، فصلنامه‌‌پژوهش‌حقوق‌عمومی،‌ سال‌نوزدهم، ‌شماره‌75.

15. طباطبایی، سید احمد (1389)، «شورای امنیت و مداخله نظامی در لیبی: حمایت از غیرنظامیان و ایجاد منطقه ممنوعه پروازی»، حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره شانزدهم.

16. فروغی، فضل‌الله (1396)،«راه حل‌های تعارض صلاحیت در قلمرو حقوق جزای بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره سی و چهارم، شماره 57.

17. نژندی منش، هیبت الله و بذّار، وحید (1396)، «تکمیلی بودن صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی و جنایت تجاوز»، آموزه‌های حقوق کیفری، شماره 14.

ب. انگلیسی

- Books

18. Abdou، Mohamed (2017) ، Commentary on the Law of the International Criminal Court by Mark Klamberg (editor) Torkel Opsahl Academic EPublisher Brussels.

19. Konforta, Marijana. & Vajda. M. Munivrana (2014), the principle of complementarity in the jurisprudence of the icc, Zagrebačka pravna revija, Vol. 3 No. 1.

20. Klamberg ، Mark (2017) ، Commentary on the Law of the International Criminal Court by Mark Klamberg (editor) Torkel Opsahl Academic EPublisher Brussels.

21. Shabtai، rosenne (1997), the law and practice of hnternational court, martinus nijhoff publishers، second revised edition.

22. Schabas, William A. (2007), An Introduction to the International Criminal Court, Cambridge University Press.

23. Tedeschini, Michele (2015), Opinion Complementarity in Practice: the ICC’s Inconsistent Approach in the Gaddafi and Al-Senussi Admissibility Decisions, Amsterdam law forum, summer edition.

- Articles

24. Benzing, Markus (2003). The complementarity regime of the international criminal court: international criminal justice between state sovereignty and the fight against impunity. Max Planck Yearbook of United Nations Law Online.

25. Bishop, Anna (2013), Failure of Complementarity:The Future of the International Criminal Court Following the Libyan Admissibility Challenge, minnesota journal of int’l law.

26. Carsten،stahn (2012), Libya , the international criminal court and complementarity A Test for ‘Shared Responsibility, journal of international criminal justice 10.

27. Chris Stephen (2015), saif al-islam sentenced to death by court in libya, in the guardian, july, 28,, available at http:/ /www. theguardian.com/ world/2015/jul/28/saif-alislam-sentenced-death-by court-in-libya-gaddafi-son.

28. Chowdhury, M. Shaheen (2013), jurisdictional problems of the international criminal court, Chittagong University Journal of Law, vol vi, pp-1-18.

29. Cryer, Robert (2006), International Criminal Law vs State Sovereignty: Another Round? The European Journal of International Law.

30. Faria, (2015) the international criminal court and the cases of muammar al-gaddafi, saif al-islam gaddafi and abdullah al-senussi, journal of institutional studies.

31. Ferstman, Carla (2014), The International Criminal Court and Libya: Complementarity in Conflict, By Kevin J Heller, In the, International Law Programme, Chatham House.

32. Graefrath, Bernhard (1990), Universal Criminal Jurisdiction and an International, Criminal Court, European Journal of International Law.

33. Helen, duff (2001), ‘’national constitutional and thw internationl criminal court”.duke journal of comparative and international law.

34. Heller, kevin jon (2006), “the shadow side of complementarity: the effect of article 17 of the rome statute on national due process”, criminal law forum, vol. 17.

35. Liivoja, Rain (2010), The criminal jurisdiction of states A theoretical primer, Journal of Extreme Legal Positivism.

36. Pichon, Jakob (2008), the principle of complementarity in the cases of the sudanese nationals ahmad harun and ali kushayb before the international criminal court, international criminal law review, vol 8.

37. Pitts, M. Christopher (2013), Being Able to Prosecute Saif Al-Islam Gaddafi: Applying Article 17(3) of the Rome Statute to Libya , Emory International Law Review.

38. Solera, Oscar (2002), Complementary jurisdiction and international criminal justice, International Review of the Red Cross.

39. Stegmiller, Ignaz (2013), the international criminal court and mali: towards more transparency in international criminal law investigations?, criminal law forum,vol 24.

40. Yvone, mcdermott (2015), how libya became the international criminal court’s latest failure, in the conversation, august, 6, available at http://theconversation.com/howlibya-became-the-international-criminal-courts-latest-failure-45389.

41. international criminal court, situation in libya: the prosecutor v. saif al-islam gaddafi, in official website of the international criminal court (2015), available at https://www.icc cpi.int/ iccdocs/ pids/ publications/ gaddafieng.pdf.

42. bbc news, libya profile – timeline, in bbc news website, february, 16, 2015, available at http://www.bbc.com/news/world-africa-13755445.