عوامل روانشناختی و محیطی مؤثر بر مواجهه اطلاعاتی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 8، شماره 2، اسفند 1397، صفحه 339-354   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.59631

نویسنده

امیر نیک زمان^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: مبتنی بر میزان آگاهی افراد از نیاز اطلاعاتی خود و نیز، هدفمندی در رفع آن، می‌توان رفتارهای اطلاعاتی انسان را به دو مقوله کلی تقسیم کرد؛ رفتار اطلاع‌یابی و مواجهه اطلاعاتی. در تعریفی ساده، مواجهه اطلاعاتی، کسب اطلاعات به­صورت غیرمنتظره است. هدف این مطالعه، شناخت درباره چیستی و عوامل روانشناختی و محیطی مؤثر بر رخداد این پدیده است.
روش: این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است.
یافته‌ها: تصمیم آگاهانه یا ناآگاهانه برای پیگیری اطلاعات به­وسیله فرایند پیچیده‌ای از شناخت، انگیزش و هیجان هدایت می‌شود. ویژگی‌های شخصیتی خاص و همچنین، حالت‌های انگیزشی و هیجانی خاص، کشف غیرمنتظره را بهبود می‌دهند. برخی از عوامل محیطی وجود دارند که می‌توانند احتمال رخداد مواجهه اطلاعاتی را افزایش دهند.
نتیجه‌گیری: رفتار انسان محصول سه عامل است؛ انگیزش، توانایی و محرک‌های بیرونی. در زمینه رفتار اطلاعاتی، نیازها و علاقه‌های اطلاعاتی، انگیزش را پدید می‌آورند. منظور از توانایی، توانایی‌های شناختی و روانشناختی است. محرک‌های بیرونی، ساختارهای همگرا و واگرا در محیط اطلاعاتی را شامل می‌شود که امکان بروز رفتارهای اطلاعاتی همگرا و واگرا را فراهم می‌کنند. از این‌رو، می‌توان گفت اگرچه میزان آگاهی کاربر از نیاز اطلاعاتی خود و هدفمندی در رفع آن و همچنین، توانایی‌های شناختی و روانشناختی وی، همگرا بودن یا واگرا بودن رفتارهای اطلاعاتی او را تعیین می‌کنند، اما این ساختار محیط اطلاعاتی است که راه‌های تعامل کاربر با محیط اطلاعاتی را شکل می‌دهد و زمینه را برای ظهور رفتارهای همگرا و واگرا فراهم می‌سازد. همچنین، تفاوت‌های فردی در میزان مواجهه اطلاعاتی به‌صورت عمیقی در توانایی‌های شناختی انسان از جمله پردازش اطلاعات، توجه و ادراک ریشه دارد. رخداد مواجهه اطلاعاتی مستلزم واگرایی در رفتار اطلاعاتی است. واگرایی در رفتار اطلاعاتی نشانه‌ای از تفکر واگرا است. از این‌رو، چنین به‌نظر می‌رسد که ضروری است درباره عواملی که بر تفکر واگرا مؤثر هستند، شناخت به‌دست آورد.

کلیدواژه‌ها

مواجهۀ اطلاعاتی؛ کسب فرصت‌طلبانه اطلاعات؛ کشف فرصت‌طلبانه اطلاعات؛ کسب تصادفی اطلاعات؛ کشف تصادفی اطلاعات؛ کشف منبع اطلاعاتی؛ مواجهۀ غیرمنتظره با اطلاعات؛ بازیابی غیرمنتظرۀ اطلاعات؛ رویداد غیرمنتظره؛ الگوی غیرمنتظره

مراجع

Andre, P., Schraefel, M. C., Teevan, J., & Dumais, S. T. (2009). Discovery is never by chance: designing for (UN) serendipity. Proceedings of the Seventh ACM Conference on Creativity and Cognition, pp.305-314. Retrieved August 2015, from the web: http://www.cs.cmu.edu/~pandre/pubs/fp392-andre.pdf

Belkin, N. J. (1980). Anomalous states of knowledge as a basis for information retrieval. Canadian Journal of Information Science, 5, 133-143. Retrieved August 2015, from the web: https://comminfo.rutgers.edu/~tefko/Courses/612/Articles/BelkinAnomolous.pdf

Belkin, N. J., Oddy, R. N., & Brooks, H. M. (1982). ASK for information retrieval: part Ι. background and theory. Journal of Documentation, 38(3), 61-71. Retrieved August 2015, from the web: http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1150&context=istpub

Bennett, D. J. (1998). Chance or necessity? In Randomness. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. Retrieved September 2015, from the web: http://bookzz.org/book/1168416/fe34da

Björneborn, L. (2010). Design dimensions enabling divergent behaviour across physical, digital, and social library interfaces. In T. Ploug, P. Hasle and H. Oinas-Kukkonen (Eds.), PURSUASIVE 2010. Proceedings of the 5th international conference on persuasive technology, June 7-10. Springer Berlin Heidelberg. Retrieved September 2015, from the web: http://pure.iva.dk/ws/files/30883243/bjorneborn_2010_persuasive_final.pdf

Björneborn, L. (2008). Serendipity dimensions and users' information behaviour in the physical library interface. Information Research, 13(4). Retrieved July 2015, from the web: http://www.informationr.net/ir/13-4/paper370.html

Case, D. O. (2006). Information behavior. Annual Review of Information Science and Technology, 40(1), 293-327. Retrieved July 2015, from the web: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/aris.1440400114/full

Erdelez, S. (1997). Information encountering: A conceptual framework for accidental information discovery. In P. Vakkari, R. Savolainen & B. Dervin. (Eds.), Information Seeking in Context. Proceedings of an International Conference on Research in Information Needs, Seeking, and Use in Different Contexts, Tampere, Finland, 1996 (pp. 412-421). Los Angeles, CA: Taylor Graham. Retrieved August 2015, from the web: http://www.informationr.net/isic/ISIC1996/96_Erdelez.pdf

Erdelez, S. (1999). Information encountering: It is more than just bumping into information. Bulletin of the American Society for Information Science, 25(3), 25-29. Retrieved August 2015 from the web: https://www.asis.org/Bulletin/Feb-99/erdelez.html

Erdelez, S. (2004). Investigation of information encountering in the controlled research environment. Information Processing & Management, 40(6), 1013-1025. Retrieved August 2015, from Science Direct database: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S030645730400010X

Erdelez, s. & Makri, S. (2011). Introduction to the thematic issue on opportunistic discovery of information. Information Research, 16(3). Retrieved August 2015, from the web: http://www.informationr.net/ir/16-3/odiintro.html

Ford, N. (1999). Information retrieval and creativity: towards support for the original thinker. Journal of Documentation, 55(5), 528-542. Retrieved July 2015, from the web: http://www.emeraldinsight.com/doi/abs/10.1108/EUM0000000007156

Foster, A. E. & Ellis, D. (2014). Serendipity and its study. Journal of Documentation, 70(6), 1015-1038. Retrieved August 2015, from Emerald database: http://www.emeraldinsight.com/doi/abs/10.1108/JD-03-2014-0053

Heinström, J. (2006). Psychological factors behind incidental information acquisition. Library and Information Science Research, 28(4), 579-594. Retrieved July 2015, from ScienceDirect database: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0740818806001010

Horan, R. (2011). “Serendipity”, in Runco, M. A., Pritzker, S. R. (Eds), Encyclopedia of Creativity, Vol. 2, pp. 337-344. Retrieved September 2015, from the web: http://bookzz.org/book/1165423/c540d0

McCay-Peet, L. & Toms, E. G. (2011). Uses and gratifications: measuring the dimensions of serendipity in digital environments. Information Research, 16(3). Retrieved July 2015, from the Web: http://www.informationr.net/ir/16-3/paper483.html

McCay-Peet, L. & Toms, E. G. (2013). Proposed facets of a serendipitous digital environment. Iconference 2013 Proceedings (pp. 688-691). Retrieved July 2015, from the web: https://www.ideals.illinois.edu/bitstream/handle/2142/42110/318.pdf?sequence=2

Merton, R.K. (1948), “The bearing of empirical research upon the development of social theory”, American Sociological Review, 13 (5), 505-515. Retrieved July 2015, from the web: http://www.d.umn.edu/cla/faculty/jhamlin/4111/Readings/MertonResearch.pdf

Palsdottir, Á. (2010). The connection between purposive information seeking and information encountering: A study of Icelanders' health and lifestyle information seeking. Journal of Documentation, 66(2), pp.224 – 244. Retrieved August 2015, from Emerald database: http://www.emeraldinsight.com/doi/abs/10.1108/00220411011023634

Perry, B. and Edwards, M. (2010). “Serendipity pattern”, in Milss, A.J., Durepos, G. and Wiebe, E. (Eds), Encyclopedia of Case Study Research,Vol. 2, pp. 858-859. Sage, Thousand Oaks, CA. Retrieved July 2015, from the web: https://archive.org/stream/2.encyclopediaOfCaseStudyResearch#page/n879/mode/1up

Popp, M. P. & Dallis, D. (2012). Resource Discovery Tools: Supporting Serendipity. In Planning and Implementing Resource Discovery Tools in Academic Libraries. Pennsylvania, Hershey PA: Information Science Reference. Retrieved September, 2015, from the web: http://digitalcommons.wku.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1021&context=dlts_fac_pub

Race, T. M. and Makri, S. (2016). Accidental information discovery: cultivating serendipity in the digital age, Waltham, MA: Elsevier, 2016. Retrieved July 2015, from the web: http://bookzz.org/book/2801163/e3c84a

Rosenman, M. F. (1988). Serendipity and scientific discovery. Creativity and Leadership in the 21st Century Firm, 22, 187-193. Retrieved September 2015, from the web: http://www.morehouse.edu/academics/psychology/pdf/mrosenmann/Serendipity-And-Scientific-Discovery.pdf

Toms, E. G. (2000). Serendipitous information retrieval. Proceedings of the First DELOS Network of Excellence Workshop on Information Seeking, Searching and Querying in Digital Libraries (pp. 11-12). Sophia Antipolis, France: European Research Consortium for Informatics and Mathematics. Retrieved August 2015, from the web: http://www.ercim.eu/publication/ws-proceedings/DelNoe01/3_Toms.pdf

Thudt, A., Hinrichs, U,, & Crpendale, S. (2012). The Bohemian bookshelf: Supporting serendipitous discoveries through visualization. Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 1461-1470). Retrieved July 2017, from the web: http://innovis.cpsc.ucalgary.ca/innovis/uploads/Publications/Publications/serendipity_alice_techReport.pdf

Van Andel, P. (1994). Anatomy of the unsought finding; Serendipity: origin, history, domains, traditions, appearances, patterns and programmability. The British Society for the Philosophy of Science, 45(2), 631-648. Retrieved July 2015, from the web: http://www.clips.ua.ac.be/sites/default/files/687687.pdf

Wilson, T. D. (2000). Human information behavior. Informing Science, 3(2), 49-56. Retrieved August 2015, from the web: http://inform.nu/Articles/Vol3/v3n2p49-56.pdf