نقش ارتباط علمی در فرآیند تولید دانش در علوم انسانی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 9، شماره 1، آبان 1398، صفحه 107-123   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.62323

نویسندگان

مجتبی کفاشان کاخکی^* ؛ محسن خلیلی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: تولید دانش، فرآیندی پیچیده و زمان‌بر است و نخبگان دانشگاهی، پیشگامان تولید آن محسوب می‌شوند. بررسی فرآیند «ارتباط علمی» و نقش آن در تولید دانش در حوزۀ علوم انسانی و مهم‌تر از آن، تأثیرگذاری روابط میان‌رشته‌ای بر توسعه حوزه‌های دانش در علوم انسانی از موضوعاتی است که کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به مرور و معرفی اجمالی این مفاهیم به منظور واکاوی برخی از چالش‌های فرایند تولید دانش میان‌رشته‌ای در علوم انسانی با بررسی متون مرتبط می‌پردازد.
روش‌شناسی: این پژوهش به‌صورت کتابخآن‌های و مروری انجام شده و با بررسی متون مرتبط، مفاهیم مورد نظر تبیین شده است.
یافته‌ها: در چهارچوب ارتباط علمی و تولید دانش میان‌رشته‌ای در علوم انسانی مشخص می‌گردد که نه‌تنها به‌وجود و حضور مؤثر آفرینندگان دانش و نخبگان علمی موجود در درون جامعه دانشگاهی نیاز است، بلکه لازم است تا افزون‌بر تمایل و خواست آن‌ها به نشر ایده‌ها و افکار خود، بایسته‌ها و ملزومات زیرساختی تولید و اشاعه دانش میان‌رشته‌ای نیز وجود داشته باشد. اگر دانش به‌عنوان شبکه ارتباطی در علوم انسانی تلقی شود، مشارکت‌جویان دانایی (مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان)، می‌توانند به مفاهمه‌ای دست یابند که با یک نوع خلاقیت میان‌رشته‌ای، مفاهیم خلق شده را به اشتراک گذارند و به سیّالیّت جریان دانایی و دانش مدد رسانند. ازاین‌رو، نیاز به شناخت بیشتر عوامل موثر بر ارتباط علمی در محیط‌های دانشگاهی ضروری می‌نماید.
نتیجه‌گیری: به‌نظر می‌رسد، تبادل دانش و بهره‌گیری از پژوهش‌های میان‌رشته‌ای که به نشر ایده‌ها و افکار در راستای حل مسئله‌ها و دشواری‌های موجود در جامعه منجر می‌گردد، از نیازمندی‌های غیرقابل چشم‌پوشی جوامع انسانی است. ازاین‌رو، می‌توان با بهره‌گیری از برخی چهارچوب‌ها و با تأکید بر نقش ارتباط میان‌رشته‌ای در فرآیند تولید دانش، روند توسعه دانش میان‌رشته‌ای در حوزه علوم انسانی را با هدف رسیدن به وضعیت مطلوب مورد توجه قرار داد.

کلیدواژه‌ها

تولید دانش؛ ارتباط علمی؛ علوم انسانی؛ مطالعات میان‌رشته‌ای

مراجع

آراسته، حمیدرضا. (1388). میان‌رشته‌ای‌ها در آموزش عالی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 1(2)، 25-40.

ابراهیمی، قربانعلی. (1372). اجتماع علمی، ساختار و هنجارهای آن. مجله رهیافت. 3(5)، 30-40.

بازرگان، عباس. (1388). چگونگی ارزشیابی برنامه های درسی میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 1(3)، 55-66.

بلیکی، نورمن. (1387). طراحی پژوهش‌های اجتماعی (حسن چاوشیان، مترجم). تهران: نشر نی، چاپ دوم.

خورسندی طاسکوه، علی. (1387). گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم،تحقیقات و فن آوری.

داورپناه، محمدرضا. (1386). ارتباط علمی: نیاز اطلاعاتی و رفتار اطلاع‌یابی. تهران: دبیزش؛ چاپار.

دورتیه، ژان فرانسوا. (1382). علوم انسانی: گستره شناخت‌ها (مرتضی کتبی، جلال‌الدین رفیع‌فر و ناصر فکوهی، مترجمان).تهران: نشر نی.

شارع‌پور، محمد، آزاد ارمکی، تقی، صالحی، صادق. (1380). روند جهانی جامعه‌شناسی: تحلیلی از اجتماع علمی. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی. 1(3)، 31-61.

فارست، سوزان، مارتین، پاول. (1387). پیوند رشته‌های علمی (محسن علوی‌پور، مترجمان). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

فرهنگی، علی اکبر، صفرزاده، حسین. (1387). روش‌های تحقیق درعلوم انسانی. تهران: پیام پویا، چاپ دوم.

فولادی، حفیظ‌الله. (1384). معرفت و جامعه. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

کلاین، جولی‌تامپسون. (1387). میان‌رشته‌ای و ترکیب رشته‌ها ( محسن بیات، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

کیوی، ریمون، کامپنهود، لوک وان. (1386). روش تحقیق درعلوم اجتماعی (عبدالحسین نیک‌گهر). تهران: توتیا، چاپ دوم.

مان‌هایم، یارول، ریچ، ریچارد. (1385). روش‌های تحقیق درعلوم سیاسی: تحلیل تجربی (لیلا سازگار، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.

محسنیان راد، مهدی. (1369). ارتباط شناسی. تهران: انتشارات سروش.

مورن، جو. (1387). میان‌رشتگی (داود حاتمی، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

ونک، دومینیک. (1388). کاربردهای میان‌رشتگی: تحولات علوم، صنعت و آموزش (توحیده ملاباشی، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

هومن، حیدرعلی. (1386). شناخت روش علمی درعلوم رفتاری. تهران: سازمان سمت.

یمنی‌دوزی سرخابی، محمد. (1388). برنامه‌ریزی توسعه دانشگاهی؛ حوزه‌ای میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 1(2)، 1-24.

Abelson, P. (1980). Scientific Communication. Science, 209(4452), 60-62. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/1684837

Arocenaa, R., & Judith Sutz, B. (2001). Changing knowledge production and Latin American universities. Research Policy. 30(8), 1221–1234, https://doi.org/10.1016/S0048-7333(00)00143-8

Björk, B. (2007). A model of scientific communication as a global distributed information system. Information Research. 12(2), 1-47. Retrieved from https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1797&context=iatul

Campbell, P. (2002). Electronic Futures in Scientific Communication and Outreach. Journal of molecular biology, 319(4), 963-967. https://doi.org/10.1016/s0022-2836(02)00347-9

Evans, J. H. (2007). Consensus and knowledge production in an academic field. Poetics, 35(1), 1–21. https://doi.org/10.1016/j.poetic.2007.01.001

Fard, D. (2009). An analysis of barriers to knowledge generation in field of the humanitis: Some recommendations for promoting the capacity of Iranian science policy. Journal of science and technology policy. 2(1), 1-16. Retrieved from https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=166712

Fonseca, L., Velloso, S., Wofchuk, S., & de Meis, L. (1997). The importance of human relationships in scientific Productivity. Scientometrics. 39(2), 159-171. https://doi.org/10.1007/BF02457445

Franck, G. (1999). Scientific communication: A vanity fair? Science. 286(5437), 53 –55. https://doi.org/10.1126/science.286.5437.53

Garvey, W. D., & Griffith, B. C. (1972). Communication and information processing within scientific disciplines-empirical findings for psychology. Information Storage and Retrieval, 8(3), 123-136. https://doi.org/10.1016/0020-0271(72)90041-1

Garvey, W. D. (1979). Communication, the essence of science: Facilitating information exchange among librarians, scientists, engineers, and students. New York: Pergamon Press. Retrieved from https://books.google.ae/books?id=7XtQAAAAMAAJ&dq=Garvey%2C%20W.%20D.

Godin, B., & Gingras, Y. (2000). The place of universities in the system of knowledge production. Research Policy. 29(2), 273–278. https://doi.org/10.1016/S0048-7333(99)00065-7

Houghton, J. W., Sheehan, P., & Steele, C. (2006). Research communication costs in Australia: Emerging opportunities and benefits. Available at SSRN 1003951.

Lacy, W. B., & Busch, L. (1983). Informal scientific communication in the agricultural sciences. Information Processing & Management, 19(4), 193-202. https://doi.org/10.1016/0306-4573(83)90016-X

Pikas, C. K. (2006).The impact of information and communication technologies on informal scholarly scientific communication: A literature review. Prepared for LBSC878: Doctoral Seminar in Information Studies, April 20. Retieved from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.92.9216&rep=rep1&type=pdf

Ryan, J. C., & Daly, T. M. (2019). Barriers to innovation and knowledge generation: The challenges of conducting business and social research in an emerging country context. Journal of Innovation & Knowledge, 4(1), 47-54.https://doi.org/10.1016/j.jik.2017.10.004

Roosendaal, H. E., & Geurts, P. A. T. M. (1997). Forces and functions in scientific communication: an analysis of their interplay. Cooperative Research Information Systems in Physics, 31. Retrieved from http://doc.utwente.nl/60395/1/Roosendaal97forces.pdf

Senker, J. (1999). University Research Funding. A report prepared for the OECD, SPRU Science and Technology Policy Research, University of Sussex. UNESCO Institute for Statistics. The State of Science and Technology in the World. Retrieved from http://www.uis.unesco.org/file_download.php?URL_ID=4980&filena

Ziman, J. (1994). Prometheus Bound: Science in a Dynamic Steady State. Cambridge University Press, Cambridge. Retrieved from https://books.google.ae/books?hl=en&lr=&id=09UosACeA_cC&oi=fnd&pg=PP13&d