آیا این گره کور است؟ تحلیل و ارزیابی برنامه‌های درسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی از منظر شناختی و دانشی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 17، آبان 1398، صفحه 5-26   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.74107

نویسنده

سمیه سادات آخشیک^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

مقدمه: شیوه تهیه برنامه درسی و کیفیت محتوای آن، با مهارت و توانمندی دانش‌آموختگان ارتباط مستقیم دارد. هدف این مطالعه، تحلیل برنامه درسی دانشگاهی علم اطلاعات و دانش­شناسی در مقاطع مختلف تحصیلی است. در این پژوهش وضعیت این برنامه‌ها بر پایه طبقه­بندی بازنگری شده بلوم و در دو جنبه وضعیت ابعاد دانش (واقعی، مفهومی، فرایندی و شناختی) و وضعیت مهارت‌های شناختی (یادآوری، درک، کاربرد، تحلیل، ارزیابی و آفرینش) بررسی شده است.
روش‌شناسی: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است که با رویکرد کیفی و با استفاده از شیوه تحلیل محتوا (کیفی و کمّی) انجام شد. جامعه این پژوهش، آخرین ویرایش برنامه‌های درسی رشته علم اطلاعات و دانش­شناسی بود که در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا مورد بررسی قرار گرفت. ابزار این پژوهش، سیاهه وارسی بود که ساخت آن مبتنی بر طرح طبقه­بندی بازنگری شده بلوم توسط اندرسون و کراسول (Anderson, & Krathwohl, 2001) انجام شد. برای تحلیل داده‌ها نرم‌افزار 2018 MAXQDA به‌کار رفت و بررسی پایایی با استفاده از شیوه توافق بین کدگذاران میزان 5/95 درصد را نشان داد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد از منظر مهارت‌های شناختی در برنامه درسی مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، مهارت‌های سطح پایین شناختی بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند اما تناسب و تقدم مهارت‌های هر سطح رعایت نشده است. در برنامه‌های درسی مقطع دکتری میزان تأکید بر مهارت‌های هر دو سطح یکسان است. از منظر دانشی نیز در مقطع کارشناسی بسامد دانش فرایندی و در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بسامد دانش مفهومی بیش از انواع دانش‌های دیگر است. همچنین مشخص شد برنامه‌های رشته/گرایش‌ها در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تفاوت‌هایی در جنبه‌های شناختی و دانشی دارند.
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد بر پایه طبقه‌بندی بازنگری شده بلوم، هدف‌های رفتاری برنامه‌های درسی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در هر سه مقطع با وضعیت مطلوب فاصله دارند و بازنگری این برنامه‌ها ضروری است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل محتوا؛ علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ برنامه درسی؛ طبقه‌بندی بازنگری شده بلوم؛ مهارت‌های شناختی؛ انواع دانش

مراجع

ابرامی، هوشنگ (1354). نقطه آغاز: گره کور آموزش دانش‌شناسی. نامه انجمن کتابداران ایران، 32، 543-554.

آلکین، ام، اس. (1384). الگوهای ارزیابی برنامه درسی، (کورش فتحی واجارگاه، مترجم). اقتباس از کتاب برنامه درسی، نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، مهرمحمدی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

بلوم، سمیوئل بنجامین، انگهارت، ماکس دی. (1374). طبقه‌بندی هدف‌های پرورشی. (علی‌اکبر سیف و خدیجه علی‌آبادی، مترجم). تهران: رشد.

پاسیار، پریسا، قاضی میرسعید، سید جواد و حری، عباس (1389). بررسی تطبیقی شرح درس مبانی کتابداری و اطلاع‌رسانی مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه‌های منتخب ایران و جهان. اطلاع‌شناسی، 28، 39-60.

حری، عباس (1384). چالش‌ها و راهکارهای آموزش کتابداری در گفتگو با عباس حری. مصاحبه‌کننده فرزاد دادرس. کتاب ماه کلیات، 90 و 91، 6-17.

حسن‌زاده، حسام (1394). بررسی تطبیقی سرفصل دروس دوره کارشناسی طراحی گرافیک در ایران و منتخبی از دانشگاه‌های جهان. مطالعات تطبیقی هنر، 5(9)، 35-46.

حسن‌زاده، محمد، زندیان، فاطمه و نویدی، فاطمه (1393). بررسی سازگاری میان کتاب‌های منتشرشده و مباحث آموزشی کتابداری و اطلاع‌رسانی در مقطع کارشناسی در ایران. مدیریت اطلاعات و دانش‌شناسی. 1(1)، 33-45.

حیاتی، زهیر (1383). آموزش‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران: گذشته، حال، آینده. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 57، 25-41.

دیانی، محمدحسین، رجبی، محمدحسن، شعبانی، احمد، عازم، پرویز، قزل ایاغ، ثریا، لاریجانی، حجت‌الله و مختاری معمار، حسین (1372). ارزیابی برنامه‌های درسی رشته کتابداری در سطح کارشناسی، پیام کتابخانه، 3(4)، 33-64.

دیوسر، هدی و جعفری گهر، منوچهر (1393). ارزیابی برنامه‌های درسی رشته آموزش زبان انگلیسی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد بر مبنای طبقه‌بندی بازنگری شده بلوم. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی. 32، 73-99.

شهبازی، رحیم، فهیم‌نیا، فاطمه، حکیم‌زاده، رضوان و فدایی، غلامرضا (1394). تحلیل سرفصل‌های برنامه‌های درسی کارشناسی ارشد و کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی بر اساس فرصت‌های شغلی نوظهور مبتنی بر فناوری اطلاعات در بازار کار جهانی. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 18(2)، 103-140.

صالحی عمران، ابراهیم، ایزدی، صمد و رضایی، فرزانه (1388). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه‌های آموزش جهانی. مطالعات برنامه درسی، 13 و 14، 141-176.

عزیزی، یعقوب، صادقی، علیرضا و عبداللهی، حسین (1395). ارزشیابی کیفیت درونی برنامه درسی دروس عمومی دوره کارشناسی از دیدگاه اساتید و دانشجویان. پژوهش‌های کیفی در برنامه‌ریزی درسی. 2، 1-24.

علی‌پور ندوشن، خدیجه، طلاچی، هما و خوشگام، معصومه (1385). بررسی کتاب‌های منتشر شده کتابداری و اطلاع‌رسانی (1358-84) و همخوانی آنها با محتوای سرفصل مصوب دروس. مدیریت سلامت، 9(25)، 13-22.

علیمحمدی، داریوش (1386). جایگاه اقتصاد اطلاعات در برنامه آموزشی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. اطلاع‌شناسی، 15 و 16، 161-172.

علیمحمدی، داریوش (1390). برنامه درسی دکترای کتابداری و اطلاع‌رسانی: مطالعه تطبیقی ایران و آمریکای شمالی. کتاب ماه کلیات، 166، 64-71.

فتاحی، رحمت‌الله (1379). الگویی برای بازنگری و تجدید ساختار آموزش‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (1)،21-44.

فتاحی، رحمت‌الله (1383). برنامه جدید کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8 (2)، 9-26.

کوکبی، مرتضی (1376). نگاهی به دروس سازماندهی مواد. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. 31، 57-69.

نیک‌زاد، فاطمه و عصاره، فریده (1394). بررسی استنادی و محتوایی کتاب‌های تألیفی فارسی موجود در سرفصل جدید کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی (مصوب 1388) کشور بر پایه استنادهای درون متنی آن کتاب‌ها. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 5(1)، 138-152.

Anderson, L. and Krathwohl. D. A. (2001). Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: A Revision of Bloom's Taxonomy of Educational Objectives. New York: Longman.

Ahmad, N., M. A. Anwar, W. Ullahkhan, A. A. Idris & A. M. Al Ameen, (2014). Bloom’s taxonomy based proportionate curriculum development model. Journal of Education and Practice, 26(5), 12-16.

Belluigi, D. Z. (2009). Exploring the discourses around ‘creativity’ and ‘critical thinking’ in a South African creative art curriculum. Studies in Higher Education, 34(6), 699-717.

Chu, H. (2006). Curricula of LIS programs in the USA: A content analysis. In C. Khoo, D. Singh and A.S. Chaudhry (Eds.), Proceedings of the Asia-Pacific Conference on Library & Information Education & Practice 2006 (A-LIEP 2006), Singapore, 3-6 April 2006 (pp. 328-337). Singapore: School of Communication & Information, Nanyang Technological University.

Meda, L., and Swart, A. J. (2017). Analyzing learning outcomes in an Electrical Engineering curriculum using illustrative verbs derived from Bloom's Taxonomy. European Journal of Engineering Education, 1-14

Saladyanant, T. (2014). Library and Information Science Curriculum in Thai Universities Compared with IFLA Guidelines for Professional Library/Information Educational Programs. Procedia - Social and Behavioral Sciences, No, 120-125.

Tufail Khan, M and Mahmood, Kh. (2013). A Comparison of MLIS CurriculaTaught in Pakistani Library and Information Science Schools with Higher Education Commission Curriculum. Library Philosophy and Practic. Retrived July 1, 2018 from https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2188&context=libphilprac

Worthington, B. (2017). Towards a Better Understanding of Opportunities for Performance Training within the MLS Curriculum: Issues for Enhancing Education of Children’s Librarians. Journal of Education for Library and Information Science. 54(4), 202-218.