تحلیل روان‌شناختی «نیاز به آزادی» در شخصیت‌های داستان‌های برگزیده کودک و نوجوان؛ براساس نظریه انتخاب ویلیام گلاسر

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 10، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19، خرداد 1399، صفحه 224-253   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.82711

نویسندگان

ناصر نیکوبخت¹؛ سید محسن اصغری‌نکاح²؛ سمیه رضایی^{* 1}؛ جعفر فسائی³

¹دانشگاه تربیت مدرس

²دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشگاه هرمزگان

چکیده

مقدمه: قصه‌ها و داستان‌ها و به‌صورت مشخص آفرینش‌های ادبی حوزه کودک واجد این قابلیت بسیار مهم است که می‌تواند در راستای تربیت و اصلاح برخی از ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی و نیز تقویت پاره‌ای از توانمندی‌ها در کودکان به‌کار گرفته شود.
روش‌شناسی: تحلیل میزان و ضریب تأثیرگذاری داستان‌های مزبور مستلزم به‌کارگیری شاخه‌ای از نقد ادبی است که در حوزه نقد روان‌شناختی قرار دارد. در این میان، آرا و نظریات ویلیام گلاسر به‌عنوان یکی از روان‌شناسان مثبت‌نگر، ابزار مناسبی جهت تحلیل این‌گونه متون می‌باشد. نیاز به آزادی یکی از نیازهای اساسی آدمی است که در نظریه گلاسر نیز به آن پرداخته شده است؛ بنابراین پژوهش حاضر، به بررسی 145 کتاب برگزیده کودک (تألیف و ترجمه) در سال‌های 1300-1390 و تحلیل روان‌شناختی 30 داستان که نیاز به آزادی در شخصیت‌های آنها برجسته‌تر است، به روش تحلیل محتوای کیفی- قیاسی پرداخته است. داده‌ها به روش اسنادی جمع‌آوری و برای انتخاب نمونه پژوهش از شیوه نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است.
یافته‌ها: در این پژوهش، آزادی به دو بخش آزادی مثبت و منفی تقسیم شده است. آزادی مثبت به شخصیت‌هایی مربوط می‌شود که در پی ارضای یک نیاز طبیعی و سالم، اغلب رفتار درست را انتخاب می‌کنند. شخصیت‌های دارای آزادی منفی شخصیت‌هایی هستند که برای رسیدن به اهداف خود، حقوق افراد را زیر پا می‌گذارند.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از این حقیقت است که شخصیت‌هایی که با آزادی مثبت برانگیخته می‌شوند و برای ارضای نیاز مزبور رفتار درست را انتخاب می‌کنند، در پایان داستان، دستاوردهای مطلوبی دارند و شخصیت‌هایی که یا با آزادی منفی برانگیخته می‌شوند یا برای ارضای نیاز به آزادی رفتار نادرست را انتخاب می‌کنند، در پایان داستان شکست می‌خورند.
در پایان به نویسندگان و منتقدان ادبیات کودک و نوجوان توصیه می‌شود، با مطالعه روان‌شناسی کودکان، به خلق و گزینش آثار مناسب برای آنها بپردازند. پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان نیز با همراهی متخصصان روان‌شناسی به نقد روان‌شناسانه همه آثار مربوط به این مخاطبان کوچک براساس نظریه گلاسر و دیگر نظریات عمده مشاوره و روان‌درمانی، متناسب با موضوع داستان‌ها همت گمارند.

کلیدواژه‌ها

شخصیت‌های داستانی؛ کتاب‌های داستانی کودک و نوجوان؛ نیاز به آزادی؛ نظریه انتخاب؛ ویلیام گلاسر

مراجع

آجورلو، مریم؛ زیبا برقی ایرانی و مهناز علی‌اکبری دهکردی (1395). «تأثیر قصه درمانی بر کاهش اضطراب و بهبود عادات خواب کودکان مبتلا به سرطان تحت شیمی‌درمانی». فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت، 5(18) 87-107. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=290747

استوارت میل، جان (1349). رساله درباره آزادی، ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

برلین، آیزایا (1380). چهارمقاله درباره آزادی، چاپ دوم. ترجمه محمدعلی موحد، تهران: انتشارات دانشگاه آکسفورد.

بتلهایم، برونو (1387). کودکان به قصه نیاز دارند (کاربردهای افسانه و افسون). ترجمه کمال بهروز‌نیا، تهران: افکار.

پریرخ، مهری (1382). «نقش ادبیات کودکان و نوجوانان در پاسخگویی به نیازها». پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، شماره 23، صص 19-27.

پریرخ، مهری. (1388).«داستان، همچون ابزاری برای کمک به کودکان و نوجوانان در مقابله با مشکلات، بررسی داستان‌های کودکان با رویکرد کتاب‌درمانی». پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 47.

رجب‌پور فرخانی، سمیه (1390). «اثربخشی قصه درمانی در کاهش اختلال رفتاری دانش‌آموزان پسر مقطع ابتدایی»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی تفکر و کودک. سال دوم، 2 (2)، 19-35. شماره 2. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=183235

روشن، آرتور (1391). قصه‌گویی؛ چگونه از داستان برای کمک به کودکان در رفع مشکلات زندگی بهره ببریم. ترجمه بهزاد یزدانی و مژگان، تهران: جوانه رشد.

شکرآبی زاهد، حمیده (1392). برگ‌های ماندگار؛ کتابشناسی کتاب‌های برندۀ کودکان و نوجوانان (1300-1390). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

شیبانی، شهناز، مجید یوسفی لویه و علی دلاور (1386). «تأثیر قصه درمانی بر کاهش علائم افسردگی در کودکان افسرده». پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 4 (6)، 893-916. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=56802

عبداللهیان، حمید (1381). شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان معاصر، تهران: آن.

فاضلی، عصمت (1397). «اثربخشی قصه درمانی بر پرخاشگری و اضطراب دانش‌آموزان دختر دبستانی». فصلنامه علمی‌پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، 4(19)، 70-80. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=346699

فروم، اریش (1353). گریز از آزادی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

فیشر، رابرت (1391). آموزش تفکر به کودکان. ترجمه مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، تهران: گوزن.

کهنسال، مریم (1397). «تحلیل روان‌شناختی شخصیت بهرام در هفت پیکر نظامی با تکیه بر فرایند قصه درمانی». بوستان ادب، 10 (2)، 109-128. 10.22099/JBA.2017.23779.2515 Doi:

گلاسر، ویلیام (1382). نظریه انتخاب؛ روانشناسی نوین آزادی شخصی. ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.

گلاسر، ویلیام (1387). نوجوانان ناخشنود. ترجمه کیوان سپانلو، لادن گنجی، تهران: سبزان.

لویمی، فاطمه و سحر صفرزاده (1395). «اثربخشی قصه درمانی بر کمرویی، افسردگی و عزت‌نفس کودکان پیش‌دبستانی شهرستان اهواز». مجله پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره، 2 (6)، 32-47. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=305969

نیک‌منش، زهرا و یحیی کاظمی (1389). «تأثیر الگوی آموزش خوش‌بینی به روش قصه‌گویی بر کاهش افسردگی کودکان». روان‌شناسی معاصر، 3 (2)، 5-13. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=105854

یاوری، حورا (1384)؛ زندگی در آینه، گفتارهایی در نقد ادبی. تهران: نیلوفر.

یوسفی‌لویه، مجید و متین آذر (1385). «تأثیر قصه درمانی بر راهبردهای رویارویی کودکان با مشکلات یادگیری»، فصلنامه کودکان استثنایی. 2 (6)، 600- 622. بازیابی شده در 4 اردیبهشت 1399 از

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=56808

Egri, L. (1960). The Art of Dramatic Writing: Its Basis in the Creative Interpretation of Human Motives. New York, NY: Simon and Schuster.

Dwivedi, K. (1997). The Therapeutic Use of Stories. London: Routledge.

Glasser, W. (1985). Choice Theory: A New Explanation of How We Control Our Lives. New York: Harper & Row.

Glasser, W (1998). Choice Theory. New York: Harper Collins.

Wubbolding, R. (1998). Using Reality Therapy. New York: Harper & Row.