واکاوی توانمندی داستان‌ها در بهبود کنش‌های اجرایی به کودکان ADHD گروه سنی «الف»، «ب» و «الف/ب» بر پایه نظریه گسترش‌یافته بازداری رفتار بارکلی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 11، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19، خرداد 1399، صفحه 254-281   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.84848

نویسندگان

نجمه رحیمی سه گنبد^* ؛ مهری پریرخ؛ علی مشهدی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: اختلال نارسایی توجه/ فزون‌کنشی، یک اختلال شایع عصب تحولی است که در بیشتر مواقع در دوره کودکی تشخیص داده می‌شود. به اعتقاد بارکلی ریشه اختلال، نقص در عملکردهای اجرایی می‌باشد. نظریه بازداری رفتار بارکلی و داستان‌هایی که عناصر این نظریه را در برداشته باشند می‌توانند با کمک داستان‌های مناسب در رویکرد کتاب‌درمانی به کاهش نشانه‌های این اختلال کمک کنند. هدف این پژوهش شناسایی میزان هم‌خوانی محتوای داستان‌های مناسب گروه سنی «الف»، «ب» و «الف/ ب» منتشر شده در سال‌های 1385 تا 1395 با مؤلفه‌های عناصر نظریه گسترش‌یافته بازداری رفتار بارکلی است.
روش‌شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی است که با روش پیمایشی و تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت. برای گردآوری اطلاعات از دو سیاهه استفاده شد. یکی به ثبت اطلاعات کتابشناختی داستان‌ها اختصاص داشت و دیگری شامل مؤلفه‌های عناصر نظریه گسترش‌یافته بازداری رفتار بارکلی بود. از 382 داستان جامعه پژوهش، 70 داستان که حداقل دارای عناصر نظریه بارکلی و یا عدم بازداری رفتار داشتند، برای بررسی در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: از میان داستان‌های بررسی شده، در 53 داستان‌، مؤلفه‌های کنش‌های اجرایی نظریه بارکلی شناسایی شد و در 17 داستان شخصیت داستان در برابر یک رویداد، عدم بازداری رفتار نشان می‌دهد و به پیامد نامطلوب می‌رسد. تحلیل و بررسی داستان‌ها نشان داد میزان حضور هر یک از کنش‌های اجرایی نظریه بارکلی در داستان‌ها متفاوت است. همچنین در میان داستان‌هایی که مؤلفه‌های کنش‌های اجرایی شناسایی شد، 3 الگو برای بهبود کنش‌های اجرایی وجود دارد. الگوی اول شامل داستان‌هایی است که شخصیت داستان در مقابل رویداد آنی ابتدا عدم بازداری رفتار دارد ولی بعد متوجه اشتباه خود می‌شود و با انجام کنش‌های اجرایی به پیامد مطلوب می‌رسد. در داستان‌های الگوی دوم، شخصیت داستان در مقابل رویداد آنی از همان ابتدا کنش‌های اجرایی را انجام می‌دهد و به پیامد مطلوب می‌رسد. الگوی سوم نیز شامل داستان‌هایی است که شخصیت (های) داستان در مقابل رویداد آنی عدم بازداری رفتار را نشان می‌دهد ولی از طرف دیگر، شخصیت (های) دیگر داستان کنش‌های اجرایی دارند و پیامد مطلوبی را تجربه می‌کنند.
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که این داستان‌ها، با نشان دادن کنش‌های اجرایی می‌توانند ابزار توانمندی برای کتاب‌درمانی و بهبود کنش‌های اجرایی به کودکان ADHD در نظر گرفته شوند. ناشران، نویسندگان، روان‌شناسان، کتابداران و والدین می‌توانند از پیشنهادهای کاربردی این پژوهش بهره‌ گیرند.

کلیدواژه‌ها

اختلال نارسایی توجه/ فزون‌کنشی (ADHD)؛ نظریه گسترش یافته بازداری رفتاری بارکلی؛ کنش های اجرایی؛ کتاب‌درمانی؛ تحلیل داستان؛ گروه سنی «الف» و «ب» و «الف/ب»

مراجع

امین دهقان، نسرین؛ پریرخ، مهری (1382). تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی ب با رویکرد کتاب درمانی. کتابداری و اطلاع رسانی، 24، 51-74

انجمن روان پزشکی آمریکا (1394). راهنمای تشخیص و آماری اختلال‌های روانی DSM-5 {دی. اس. ام -5}هامایاک آوادیس یانس و داود عرب قهستانی، مترجمان؛ حسن هاشمی میناآباد، ویراستار). تهران: رشد.

بارکلی، راسل (1394). راهنمای جامع مدیریت اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی: آنچه والدین لازم است بدانند/ ویراش سوم 2013. ترجمه علی مشهدی، فائزه رئیس المحدثین و زهرا حسین زاده ملکی، مشهد: زرین کلک آفتاب.

پریرخ، مهری و ناصری، زهرا (1390). بررسی تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک. 1(2). 33-60

پریرخ، مهری؛ قادری، بهار؛ سپهری شاملو، زهره؛ فتاحی، رحمت‌الله. (1397). توانمندی داستان‎ها در تحول شناختی کودکان گروه سنی «ب» و «ج» بر پایۀ نظریۀ رفتاردرمانیِ عقلانی‎هیجانی (REBT). پژوهش‌های نظری و کاربردی در علم اطلاعات و دانش‌شناسی، 7(2).

حکیمی‌راد، الهام؛ افروز، غلامعلی؛ به‌پژوه، احمد؛ غباری بناب، باقر؛ ارجمندنیا، علی اکبر (1391). طراحی برنامه مداخله ای مبتنی بر آموزش بازداری پاسخ و بررسی اثربخشی آن بر نشانه‌های اختلال نارسایی توجه – فزون کنشی. فصلنامه افراد استثنایی، 4(16)، 75-94.

سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1394). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.

سلحشور، ماندانا (1384). اختلال کمبود توجه و فزون کنشی را بشناسیم. پیوند، 313، 41-49

علیزاده، حمید. (1386). اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی: ویژگی ها، ارزیابی و درمان. تهران: رشد.

علیزاده، عبدالله (1393). راهنمای علمی درمان بیش‌فعالی و نارسایی توجه: ویژه‌ی والدین و مربیان. تهران: ورای دانش.

قزل ایاغ، ثریا (1383). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن (مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

کریمی، علی (1392). چگونه با کودکان و نوجوانان بی دقت و پرتحرک رفتار کنیم؟: راهنمای عملی برای والدین و معلمان در تشخیص و درمان اختلال کاستی توجه / فزون کنشی. تهران: دانژه

محمدی، مسعود؛ ویسی رایگانی، علی اکبر؛ جلالی، رستم؛ قبادی، اکرم و عباسی، پروین (1397). شیوع اختلالات رفتاری در کودکان ایران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 28 (169). دریافت 4 تیر 1398 از

http://jmums.mazums.ac.ir/article-1-11777-fa.pdf

مرادیان، زهرا، مشهدی، علی، آقامحمدیان شعرباف، حمیدرضا و اصغری نکاح، سیدمحسن. (1393). اثربخشی قصه درمانی مبتنی برکنش‌های اجرایی بر بهبود بازداری و برنامه ریزی/سازماندهی دانش آموزان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی. روان شناسی مدرسه، 3(2). 186-204. دریافت 20 آبان 1396 از https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1036604.pdf

مشهدی، علی (1394). اداره کودک مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی(ADHD) , سمپوزیوم یک روزه تکامل و اختلالات آن در کودکان , تاریخ: ۱۳۹۴/۱۱/۲۹

Barkley, R. A. (1985). Hyperactive and normal girls and boys: Mother‐child interaction, parent psychiatric status and child psychopathology. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 26(3), 439-452.

Barkley, R. A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121(1), 65.

Barkley. R. A. (2018). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder, Fourth Edition : A Handbook for Diagnosis and Treatment. New York. uilford Publications. Chapter 16.

Berns, C. F. (2004). Bibliotherapy: Using books to help bereaved children. OMEGA-Journal of Death and Dying, 48(4), 321-336.

Davidson, M. C., Amso, D., Anderson, L. C., & Diamond, A. (2006). Development of cognitive control and executive functions from 4 to 13 years: Evidence from manipulations of memory, inhibition, and task switching. Neuropsychologia, 44(11), 2037-2078.

Howard, S. J., Powell, T., Vasseleu, E., Johnstone, S., & Melhuish, E. (2017). Enhancing preschoolers’ executive functions through embedding cognitive activities in shared book reading. Educational Psychology Review, 29(1), 153-174.

Kramer, P. A., & Smith, G. G. (1998). Easing the pain of divorce through children's literature. Early Childhood Education Journal, 26(2), 89-94.

Koopman, E. M. (2011). Predictors of insight and catharsis among readers who use literature as a coping strategy. Scientific Study of Literature, 1(2), 241–259. Retrieved June 24, 2016 from https://goo.gl/D9KccG

Piercy, B. A. (1996). A content analysis and historical comparison of bibliotherapy research. Retrieved June 23, 2015, from http://eric.ed.gov/?id=ED413930 Randolph

Prins, P. J., Brink, E. T., Dovis, S., Ponsioen, A., Geurts, H. M., De Vries, M., & Van Der Oord, S. (2013). “Braingame Brian”: toward an executive function training program with game elements for children with ADHD and cognitive control problems. GAMES FOR HEALTH: Research, Development, and Clinical Applications, 2(1), 44-49.

Rapport, M. D., Orban, S. A., Kofler, M. J., & Friedman, L. M. (2013). Do programs designed to train working memory, other executive functions, and attention benefit children with ADHD? A meta-analytic review of cognitive, academic, and behavioral outcomes. Clinical Psychology Review, 33(8), 1237-1252.

Rozalski, M., Stewart, A., & Miller, J. (2010). Bibliotherapy: Helping children cope with life's challenges. Kappa Delta Pi Record, 47(1), 33-37.

Tamm, L., & Nakonezny, P. A. (2015). Metacognitive executive function training for young children with ADHD: A proof-of-concept study. ADHD Attention Deficit and Hyperactivity Disorders, 7(3), 183-190.

World Health Organization (WHO)(1999).Programing For Adolescent Health

Development.WHO Technical Report Seies 886.Geneva.