ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد 43 لاین و اکوتیپ کنجد (Sesamum indicum L.) تحت شرایط آبیاری با آب شور

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 4، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 35، مهر 1393، صفحه 378-386   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v12i3.42214

نویسندگان

سید فاضل فاضلی کاخکی¹؛ احمد نظامی^{* 2}؛ مهدی پارسا²؛ محمد کافی³

¹مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

²فردوسی مشهد

³دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

شوری آب و خاک در مناطق خشک و نیمه خشک رشد و عملکرد گیاهان زراعی از جمله کنجد را محدود می‌کند. بنابراین به منظور ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد 43 اکوتیپ و لاین کنجد تحت شرایط آبیاری با آب شور ( 2/5 دسی زیمنس بر متر) آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقات شوری قطب علمی گیاهان زراعی ویژه، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال1389 اجرا شد. نتایج نشان داد که تنها 25 اکوتیپ و لاین کنجد قادر به سبز شدن و تداوم رشد تا پایان مرحله رشد زایشی در شرایط این آزمایش بودند و بقیه در مراحل مختلف رشد از بین رفتند. تفاوت اکوتیپ‌ها از نظر عملکرد زیست توده، عملکرد دانه و اجزای عملکرد (تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه) معنی‌دار بود. بیشترین عملکرد زیست توده در اکوتیپ MSC3 به مقدار 2/73 گرم در متر مربع مشاهده شد و در 24 درصد اکوتیپ ها مقدار این صفت بیشتر از 30 گرم در متر مربع بود و بیشترین عملکرد دانه نیز در اکوتیپ MSC3 به میزان 7/24 گرم در متر مربع مشاهده شد. از نظر تعداد کپسول در بوته نیز تنوع قابل ملاحظه‌ای بین اکوتیپ‌های کنجد مشاهده شد، به طوری که گستره آن بین 2 تا 57 عدد متفاوت بود. نتایج ضرایب همبستگی نیز نشان داد که عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی‌داری با تعداد کپسول در بوته (**46/0 =r) و عملکرد زیستی (**94/0 = r) دارد. به نظر می‌رسد، جهت انتخاب اکوتیپ های متحمل به شوری، به گزینی بر اساس عملکرد دانه در شرایط مزرعه شاخص معتبری باشد. با وجود این، مطالعه بیشتر بر روی فرآیندهای رشدی و فیزیولوژیکی گیاه کنجد جهت تعیین میزان تحمل به شوری ضروری به نظر می رسد.

کلیدواژه‌ها

دانه در کپسول؛ شاخص برداشت؛ کپسول در بوته؛ وزن هزار دانه

مراجع

1- احمدی، م.، و م. ج. بحرینی. 1388. تاثیر مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد و میزان روغن دانه ارقام کنجد در منطقه بوشهر. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 48: 131-123.

2- افیونی، د.، و م. محلوجی. 1385. تجزیه همبستگی برخی صفات زراعی در ژنوتیپ های گتدم (Triticum aestivum L.) در تنش شوری. 22(2): 197-186.

3- پوستینی، ک. 1381. ارزیابی 30 رقم گندم از نظر واکنش به تنش شوری. مجله علوم کشاورزی ایران، 31(3):57-64.

4- تشکری، ع.، ف. کاوه، م. ج. عابدی، ا. پذیرا و ح. سیادت. 1383. بررسی تاثیر شوری های آب زیر زمینی و سطوح ایستابی روی عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف گندم. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 11(1): 68-59.

5- ثابت تیموری، م.، ح. ر. خزایی، م. نصیری محلاتی، و ا. نظامی. 1388. تاثیر سطوح مختلف شوری بر عملکرد و اجزای عملکرد تک بوته، خصوصیات مورفولوژیک و میزان کلروفیل برگ کنجد (Sesamum indicum L.). مجله تنش های محیطی در علوم کشاورزی، 2(2): 119-130.

6- جدی حسینی، س. م.، س. گالشی، ا. سلطانی، و ف. اکرم قادری. 1386. بررسی خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیپ های حساس و متحمل به شوری در پنبه. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 14(6): 63-71.

7- رضوانی مقدم، پ.، ج. نباتی، ق. نوروزپور، و ع. ا. محمدآبادی. 1383. بررسی خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد دانه و روغن کنجد در تراکم های مختلف بوته و فواصل مختلف آبیاری. مجله پژوهش های زراعی ایران، 3(1): 57-68.

8- علیزاده، ا. 1369. روابط آب، خاک و گیاه. انتشارات جاوید ( 736 صفحه).

9- قربانی، م. ح.، ا. زینلی، ا. سلطانی، و س. گالشی. 1382. تاثیر تنش شوری بر رشد، عملکرد و اجزای عملکرد دانه در دو رقم گندم. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 10(4): 5-14.

10- کافی، م.، ا. برزویی، م. صالحی، ا. کمندی، ع. معصومی، و ج. نباتی. 1388. فیزیولوژی تنش های محیطی در گیاهان. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

11- نبی زاده مرودست، م. ر.، م. کافی، و م. ح. راشدمحصل.1382. اثرات شوری بر رشد، عملکرد، تجمع املاح و درصد اسانس زیره سبز. مجله پژوهش های زراعی ایران،1(1): 53-60 .

12- محلوجی، م.، و م. اکبری. 1380. اثر شوری آب بر عملکرد ارقام مختلف گندم در آبیاری بارانی. مجله نهال و بذر، 17(2): 172-182.

13- Abou Leila, B., M. S. Gaballah, H. A. El-Zeiny, and S. Khali. 2007. The effect of antitranspirant application on yield and fatty acid of sesame cultivars grown under saline conditions. Journal of Applied Sciences Research, 3(9): 879-885.

14- Asch, F., M. Dingkuhn and K. Dorffling. 1997. Physiological stresses of irrigated rice caused by soil salinity in the Sahel. West Africa Rice Development, PP. 247-273.

15- Food and Agriculture Organization (FAO). 2002. The FAOSTAT Database. Available at Web site http://faostat.fao.org/docrep/T0115E/T0115E0.htm.

16- Flagella, Z., M. M. Giuliani, T. Rotunno, R. Di Caterina and A. De Caro. 2004. Effect of saline water on oil yield and quality of a high oleic sunflower (Helianthus annuus L.) hybrid. Europian Journal of Agronomy, 21(2-3): 267-272.

17- Flowers, T. J. and A. R. Yeo. 1995. Breeding for salinity resistance in crop plants: where next? Australian Journal of Plant Physiology, 22, 875–884.

18- Francois, L. E., E. V. Grieve, E. V. Mass and S. M. Leseh. 1994. Time of salt stress affects growth and yield components of irrigated wheat. Agronomy Journal, 86:100-107.

19- Francois, L. E. 1996. Salinity effects on four sunflower hybrids. Agronomy Journal, 88: 215-219.

20- Gaballah, M. S., Abou Leila, B., El-Zeiny, H. A., and S. Khalil. 2007. Estimating the performance of salt-stressed sesame plant treated with antitranspirants. Journal of Applied Sciences Research, 3(9): 811-817.

21- Goudarzi, M., and H. Pakniyat. 2008. Evaluation of wheat cultivars under salinity stress based on some agronomic and physiological traits. Journal of Agriculture & Social Sciences, 4(1): 35-38.

22- Guo, F., and Z. C. Tang. 1999. Reduced Na+ and K+ permeability of K+ channel in plasma membrane isolated from roots of salt tolerant mutant of wheat. Chinese Science Bulletin, 44(9): 816-821.

23- Hassanzadeh M., M. Ebadi, S. H. Panahyan-e-eKivi, M. Jamaati-e-Somarin, Saeidi and A. Gholipouri. 2009. Investigation of water stress on yield and yield components of sesame (Sesamum indicum L.). Research Journal of Environmental Science, 3(2): 239-244.

24- Jafari-Shabestari, J., H. Corhe, and O. Qualset. 1995. Field evaluation of tolerance to salinity stress in Iranian hexaploid wheat landraces accession. Genetic Resources and Crop Evaluation, 42: 147-156.

25- Kandil, A., M. S. Sultan, M. A. Badawi, A. Abd El-Rahman, and B. A. Zayed. 2010. Performance of some rice cultivars as affected by irrigation and potassium fertilizer under saline soil conditions: I. yield and yield components. Crop and Environment, 1(1): 18-21.

26- Langham, D. R. 2007. Phenology of sesame. In: J. Janick and A. Whipkey (eds.), Issue in new crops and new uses. ASHS Press, Alexandria, VA.

27- Mahmood, S., S. Iram, and H. Athar. 2003. Intra-specific variability in sesame (Sesamum indicum L.) for various quantitative and qualitative attributes under differential salt regimes. Journal of Research Science, 14(2): 177-186.

28- Mass, E. V. and G. J. Hoffman. 1977. Crop salt tolerance- current assessment. Journal of Irrigation and Drainage Division, 1- 42.

29- Mass, E. A. 1985. Crop tolerance to salinity sprinkling water. Plant and Soil, 89:273-284.

30- Mensah, J. H., P. A. Akomeah, B. Ikhajiagbe, and E. O. Ekpekurede. 2006. Effects of salinity on germination, growth and yield of five groundnut genotypes. African Journal of Biotechnology, 5(20): 1973-1979.

31- Mori, M., I. Di Mola, and F. Quaglietta Chiarandà. 2011. Salt stress and transplant time in snap bean: growth and productive. International Journal of Plant Production, 5(1): 49-64.

32- Munns, R. 1993. Physiological processes limiting plant growth in saline soil: some dogmas and hypotheses. Plant Cell Environment, 16: 15-24.

33- Munns, R., S. Husain, A. R. Rivelli, R. A. James, A. G. Condon, M. P. Lindsay, E. S. Lagudah, D. P. Schachtman and R. A. Hare. 2002. Avenues for increasing salt tolerance of crops and the role of physiologically based selection traits. Plant Soil, 247: 93-105.

34- Nadarajan, N., and M. Gunasekaran. 2005. Quantitative Genetics and Biometrical Techniques in Plant Breeding. Kalyani Publishers.

35- Nasir Khan, M., H. Siddiqui, M. Firoz, M. Masroor, A. Khan, and M. Naeem. 2007. Salinity induce changes in growth, enzyme activity, photosynthesis, proline accumulation and yield in linseed genotypes. World Journal of Agricultural Sciences, 3(5): 685-695.

36- Patel, R. M., S. O. Prasher, D. Donnelly, and R. B. Bonnell. 2001. Effect of initial soil salinity and subirrigation water salinity on potato tuber yield and size. Agricultural Water Management, 46: 231-239.

37- Pathan, A. B., M. A. Mazid Miah, Farzana Islam, A. B. M. Zahid hossain, and M. R. Islam. 2007. Mineral nutrition and yield of sesame in the ganges tidal floodplain soil. Bangladesh Agriculture Research, 32(3): 387- 391.

38- Reddy, B. V. S., A. Ashok Kumar, P. S. Reddy, M. Ibrahim, B. Ramaiah, A. J. Dakheel, S. Ramesh, and L. Krishnamurthy. 2010. Cultivar options for salinity tolerance in sorghum. Journal of SAT Agriculture Research, 8: 1-5.

39- Roy, N., S. M. Abdullah, M. Amun, and J. Sarwar. 2009. Yield performance of sesame (Sesamum indicum L.) varieties at varying levels of row spacing. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5(5): 823-827.

40- Sadat Nori, S. A., A. Roustaei, and B. Foghi. 2006. Variability of salt tolerance for eleven traits in bread wheat grown in different saline condition. Journal of Agronomy, 5(1): 131-136.

41- Salwa, A. R., Kh. Hammad, A. Shaban, and F. T. Manal. 2010. Studies on salinity tolerance of two peanut cultivars in relation to growth, leaf water content, some chemical aspects and yield. Journal of Applied Sciences Research, 6(10): 1517-1526

42- Seaman. J. 2005. Mechanisms of salt tolerance in halophytes: can crop plants resistance to salinity be improved. Ph.D. Dissertation, University of Sheffield.

43- Singh, A. L., K. Hariprassana, and R. M. Solanki. 2008. Screening and selection of groundnut genotype for tolerance of salinity. Australian Journal of Crop Science, 1(3): 69-77.

44- Srivastava, J. P., and S. Jana. 1984. Screening wheat and barley germplasm for salt tolerance. In Salinity Tolerance in Plants: Strategies for Crop Improvement. Wiley, New York, USA.

45- Yeo, A. R., and T. J. Flowers. 1989. Selection for physiological character- examples from breeding for salt tolerance. Plant under Stress. Cambridge University Press, Cambridge.

46- Yousif, Y. H., F. T. Binghane, and D. M. Yermanos. 1972. Growth, mineral composition and seed oil of sesame as affected by boron and exchangeable sodium. Proceedings of the American Soil Society, 36, 923-926.

47- Weiss, E. A. 2000. Oilseed Crops. Blackwell, London.