اثر سالیسیلیک اسید بر عملکرد، اجزای عملکرد و اسانس سیاهدانه L.) (Nigella sativa در شرایط تنش کم آبی

پژوهشهای زراعی ایران

مقاله 6، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 35، مهر 1393، صفحه 427-437   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gsc.v12i3.42218

نویسندگان

اسماعیل رضائی چیانه^{* 1}؛ علیرضا پیرزاد²

¹دانشگاه ارومیه

²ارومیه

چکیده

از آنجایی که تولید گیاهان دارویی می تواند تحت تاثیر عوامل محیطی مانند محدودیت آب قرار گیرد، لذا تیمار با سالیسیلیک اسید به عنوان یک تنظیم کننده رشد، قادر است مقاومت به خشکی را در گیاهان افزایش دهد. در این راستا، به منظور بررسی اثر سالیسیلیک اسید بر اجزای عملکرد، عملکرد و میزان اسانس گیاه دارویی سیاهدانه در شرایط تنش کم آبی، آزمایشی در مزرعه ای واقع در استان آذربایجان غربی- شهرستان نقده، در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1391-1390 به اجرا در آمد. فواصل آبیاری (شش روز (شاهد)، 12 روز (تنش متوسط)، 18 روز (تنش شدید)) در کرت های اصلی و محلول پاشی سالیسیلیک اسید در سه سطح (0، 5/0 و 1 میلی-مولار) در کرت هاﻯ فرعی قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که اثر تیمارهای آبیاری بر ارتفاع بوته، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، درصد اسانس و عملکرد اسانس دانه سیاهدانه معنی دار و بر وزن هزار دانه غیرمعنی دار بود. با افزایش فواصل آبیاری از شش روز به 18 روز ارتفاع بوته، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، درصد اسانس و عملکرد اسانس دانه به ترتیب 49، 52، 40، 35، 43، 20 و 55 درصد کاهش یافت. در مقابل، تیمار 5/0 میلی مولارسالیسیلیک اسید توانست عملکرد و اجزای عملکرد سیاهدانه را بهبود ببخشد. عملکرد دانه و عملکرد اسانس با کاربرد 5/0 میلی مولار سالیسیلیک اسید به ترتیب 13 و 11 درصد نسبت به تیمار صفر میلی مولار سالیسیلیک اسید افزایش پیدا کرد. از نتایج این آزمایش چنین استنباط می شود که محلول پاشی 5/0 میلی مولار سالیسیلیک اسید و تیمار دور آبیاری پس از 12روز برای مناطقی از کشور که محدودیت آبی دارند، قابل توجیه است.

کلیدواژه‌ها

آنتی اکسیدان؛ عملکرد دانه؛ عوامل تعدیل کننده تنش؛ فواصل آبیاری؛ گیاه دارویی

مراجع

1- احمدیان، ا.، ا. قنبری، و م. گلوی .1388. اثر متقابل تنش خشکی و کود دامی بر اجزاء عملکرد، میزان اسانس و ترکیبات شیمیایی آن در زیره سبز. مجله علوم گیاهان زراعی ایران، 40: 180-173.

2- اسفینی فراهانی، م.، ف. پاک نژاد، م. بختیاری مقدم، ص. علوی، و ع. ر. حسیبی. 1391. مجله زارعت و اصلاح نباتات. اثر مقادیر و روشهای مختلف کاربرد اسید سالیسیلیک بر عملکرد و اجزاء عملکرد زیره سبز. مجله زارعت و اصلاح نباتات، 8: 77-69.

3- امام، ی. و م. زاوره. 1384. تحمل خشکی در گیاهان عالی. انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران. 186 صفحه.

4- آقایی ا. ح. و پ. احسانزاده. 1390. اثر رژیم آبیاری و نیتروژن بر عملکرد و برخی پارامترهای فیزیولوژیک گیاه دارویی کدو تخم کاغذی. مجله علوم باغبانی، 42 (3) 299-291.

5- بالجانی، ر. و ف. شکاری. 1391. تاثیر پیش تیمار با سالیسیلیک اسید بر روابط شاخص های رشد و عملکرد در گیاه گلرنگ تحت شرایط تنش خشکی آخر فصل. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار،22: 103-87.

6- پاکمهر، آ.، م. راستگو، ف. شکاری، ج. صبا، و ا. زنگانی.1390. تأثیر پیش تیمار بذر با سالیسیلیک اسید بر برخی از ویژگیهای مورفوفیزیولوژیک و عملکرد لوبیا چشم بلبلی تحت تنش کم آبی. نشریه پژوهشهای زراعی ایران، 9: 614-606.

7- جباری، ف. ع.، ع. احمدی، ک. پوستینی، و ه. علیزاده. 1385. بررسی ارتباط فعالیت برخی آنزیم های آنتی اکسیدانت با پایداری غشای سلولی و کلروفیل ارقام گندم نان مقاوم و حساس به تنش خشکی. مجله علوم کشاورزی، 1 (4): 316-307.

8- جعفرنیا، س.، س. خسروشاهی، و قاسمی، م. 1390. راهنمای جامع و مصور خواص و کاربرد گیاهان دارویی، انتشارات سخن گستر. 179 صفحه.

9- حیدری شریف آباد، ح. 1380. گیاه، خشکی و خشکسالی. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور. 200 صفحه.

10- خرم دل، س.، پ. رضوانی مقدم، ا. امین غفوری، و ج. شباهنگ. 1391. بررسی تاثیر پرایمینگ با و سالیسیلیک اسید و تنش خشکی بر خصوصیات جوانه زنی سیاهدانه نشریه پژوهشهای زراعی ایران، 11: 87-73.

11- خوش بین، س. 1388. یکصد گیاه معجزه گر. انتشارات نشر دنیای نو، جلد اول، 424 صفحه.

12- رحیمی ع.، ک. مشایخی، خ. همتی، و ا. دردی پور. 1388. اثر عناصر غذایی واسید سالیسیلیک بر عملکرد بذر و اجزای عملکرد گشنیز. مجله پژوهشهای تولید گیاهی، 16( 4): 156-149.

13- رضاپور، ع.، م. حیدری، م. گلوی، و م. رمرودی. 1390. تأثیر تنش خشکی و مقادیر مختلف کود گوگرد بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و تنظیم کننده های اسمزی در گیاه دارویی سیاه دانه. فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 27 (3): 396-384.

14- رضائی چیانه، ا. 1391. اثر تیمارهای مختلف آبیاری بر تجمع اسانس، ترکیبات آن و برخی صفات اکوفیزیولوژیکی در رازیانه. رساله دکتری زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.

15- رضائی چیانه، ا.، س. زهتاب سلماسی، ک. قاسمی گلعذانی، و ع. دل آذر. 1391. اثر تیمارهای آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد سه توده بومی رازیانه. مجله دانش کشاورزی پایدار، 22( 4):70-55.

16- زهتاب سلماسی، س.، ع. جوانشیر، ر. امیدبیگی، ه. آلیاری، و ک. قاسمی گلعذانی. 1382. اثرات اکو فیزیولوژیک آبیاری و تاریخ کاشت بر روی رشد، عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی آنیسون. مجله دانش کشاورزی، 4: 49-37.

17- عندلیبی، ب. 1388. تغییرات میزان و ترکیب اسانس شوید ایران(Anethum graveolens L.) در طول رشد و نمو تحت شرایط آبیاری محدود. رساله دکترای زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.

18- کافی، م.، م. برزوئی، م. صالحی، ع. کمندی، ع. معصومی، و ج. نباتی. 1388. فیزیولوژی تنش های محیطی در گیاهان. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 502 صفحه.

19- کوچکی، ع. و م. نصیری محلاتی. 1373. اکولوژی گیاهان زراعی. چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 291 صفحه.

20- کوچکی، ع. و م. ثابت تیموری. 1390. تأثیر فواصل آبیاری و نوع کود بر عملکرد کمی سه گیاه دارویی: اسطوخودوس، زوفا و رزماری در شرایط مشهد. نشریه پژوهش های زراعی ایران، 9 (1): 86-78.

21- کوچکی، ع.، م. نصیری محلاتی، و ک. عزیزی. 1385. اثر فواصل مختلف آبیاری و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو توده بومی رازیانه. مجله پژوهش های زراعی ایران، 1: 140- 131.

22- کوچکی، ع.، و. مختاری، ش. ب. طاهرآبادی، و س. کلانتری. 1390. ارزیابی عملکرد، اجزای عملکرد ویژگی های کیفی اسفرزه و پسیلیوم در شرایط تنش رطوبتی. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 25 (3): 664- 656.

23- گلدانی، م. و پ. رضوانی مقدم. 1384. اثر سطوح خشکی و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام دیم و آبی نخود در مشهد. مجله پژوهش های زراعی ایران، 2( 2) 12-1.

24- مجنون حسینی، ن. و س. داوزده امامی. 1386. زراعت و تولید برخی گیاهان دارویی و ادویه ای. انتشارات دانشگاه تهران. 300 صفحه.

25- مداح، س. م.، ف. ا. فلاحیان، س. ح. صباغ پور، و ف. چلبیان. 1385. اثر سالیسیلیک اسید بر عملکرد، اجزاء عملکرد و ساختار تشریحی گیاه نخود. مجله علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی، 2: 61-70.

26- مرادی مرجانه، ا. و م. گلدانی. 1391. ارزیابی سطوح مختلف سالیسیلیک اسید بر تعدادی شاخص های رشد گیاه همیشه بهار تحت شرایط کم آبیاری. مجله تنش های محیطی در علوم زراعی، 4 (1): 33-45.

27- مردانی، ح.، ح. بیات، و م. عزیزی. 1390. تاثیر محلول پاش یسالیسیلیک اسید بر خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک دانهال های خیار (Cucumis sativus cv. Super Dominus) تحت شرایط تنش خشکی، نشریه علوم باغبانی، 25(3): 326-320.

28- موسوی نیک، م. 1391. بررسی اثر سطوح مختلف کود گوگرد بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی اسفرزه در شرایط تنش خشکی در منطقه بلوچستان. نشریه بوم شناسی کشاورزی، 2: 182-170.

29- نوروزپور، ق. و پ. رضوانی مقدم. 1384. اثر دورهای مختلف آبیاری و تراکم بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی سیاهدانه

L.) Nigella sativa). مجله پژوهشهای زراعی ایران، 23: 314-305.

30- نوروزپور، ق. و پ. رضوانی مقدم. 1385. اثر فواصل مختلف آبیاری و تراکم بوته بر عملکرد روغن و اسانس دانه سیاهدانه

L.) Nigella sativa) مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، 73: 138-133.

31- Azizi, A., F. Yan, and A. Honermeier. 2009. Herbage yield, essential oil content and composition of three oregano (Origanum vulgare L.) populations as affected by soil moisture regimes and nitrogen supply. Industrial Crops and Products, 29: 554–561.

32- Bakry, B. A., D. M. El-Hariri, S. S. Mervat, and H. M. S. El-Bassiouny. 2012. Drought stress mitigation by foliar application of salicylic acid in two linseed varieties grown under newly reclaimed sandy aoil. Journal of applied sciences research, 7: 3503-3514.

33- Bettaieb, I., N. Zakhama, N. Aidi-Wannes, M. E. Kchouk, and B. Marzouk. 2009. Water deficit effects on Salvia officinalis fatty acids and essential oils composition. Scientia Horticulturae, 120: 271-275.

34- Bideshki, A., and M. J. Arvin. 2010. Effect of salicylic acid (SA) and drought stress on growth, bulb yield and allicin content of garlic (Allium sativum) in field. Plant Ecophysiology, 2: 73-79

35- Blum, A. 2005. Drought resistance, water-use efficiency, and yield potential-are they compatible, dissonant, or mutually exclusive?. Australian Journal of Agricultural Research, 56: 1159–1168.

36- Clevenger, J. F. 1928. Apparatus for determination of essential oil. Journal of the American Pharmacists Association, 17: 346–349.

37- Eiasu, B. K., J. M, Steyn, and P. Soundy. 2012. Physiomorphological response of rose-scented geranium (Pelargonium spp.) to irrigation frequency. South African Journal of Botany, 78: 96–103.

38- Ekrena, S., C. Sonmez, E. Ozcakal, Y. S. K. Kurttas, E. Bayram, and H. Gurgulu. 2012. The effect of different irrigation water levels on yield and quality characteristics of purple basil (Ocimum basilicum L.). Agricultural Water Management, 109: 155– 161.

39- Elizabeth Abreu, M., and S. Munne-Bosch. 2008. Salicylic acid may be involved in the regulation of drought-induced leaf senescence in perennials: A case study in field-grown Salvia officinalis L. plants. Environmental and Experimental Botany, 64:105–112.

40- El-Tayeb, M. A. 2005. Response of barley grain to the interactive effect of salinity and salicylic acid. Plant Growth Regulation, 45: 215-225.

41- Eraslan, F., A. Inal, A. Gunes, and M. Alpaslan. 2007. Impact of exogenous salicylic acid on growth, antioxidant activity and physiology of carrot plants subjected to combined salinity and boron toxicity. Scientia Horticulturae, 113: 120–128.

42- Fariduddin, Q., S. Hayat, and A. Ahmad. 2003. Salicylic acid influences net photosynthetic rate, carboxylation efficiency, nitrate reductase activity and seed yield in Brassica juncea. Photosynthetica, 41: 281-284.

43- Fatma, A. E., and L. Gharib. 2007. Effect of salicylic acid on the growth, metabolic activites and oil content of basil and majoram. International Journal of Agriculture and Biology, 4: 485-492.

44- Hayata, Q., Sh. Hayata, M. Irfan, and A. Ahmad. 2010. Effect of exogenous salicylic acid under changing environment: A review. Environmental and Experimental Botany, 68: 14–25.

45- Igbal, M., M. Aasraf, A. Jamil, and U. R. M. Shafiq. 2006. Does seed priming induce changes in the levels of some endogenous plant hormones in hexaploid wheat plant under salt stress?. Journal of Integrative Plant Biology, 48(2): 181-189.

46- Khaled, T., Q. A. Feras, Gh. Mohammad, M. Mohammad, and Tamam, El-E. 2007. Antioxidant activity and total phenolic content of selected Jordanian plant species. Food Chemistry, 104:1372–1378.

47- Laribi, B., I. Bettaieb, K. Kouki, A. Sahli, A. Mougou, and M. Brahim. 2009. Water deficit effects on caraway (Carum carvi L.) growth, essential oils and fatty acids composition. Industrial Crops and Proudcts, 30: 372-379.

48- Motsa, N. M., P. Soundy, J. M. Steyn, R. A. Learmonth, N. Mojela, and C. Teubes. 2006. Plant shoot age and temperature effects on essential oil yield and oil composition of rose-scented geranium (Pelargonium sp.) grown in South Africa. Journal of Essential Oil Research, 18: 106–110.

49- Pessarkli, M. 1999. Handbook of plant and crop stress. Marcel Dekker. New York Inc. pp. 697.

50- Rebey, B. I., I. Jabri-Karoui, I. Hamrouni-Sellami, S. Bourgou, F. Limam, and B. Marzouk. 2012. Effect of drought on the biochemical composition and antioxidant activities of cumin (Cuminum cyminum L.) seeds. Industrial Crops and Products, 36: 238–245.

51- Shirzad, S., A. Hosein, and R. Daliri Moghadam. 2011. Influence of drought stress and interaction with salicylic acid on medicinal pumpkin (Cucurbita pepo L.) seedling growth. Botany Research Journal, 4: 35-40.