روند تغییرات زمانی ردپای اکولوژیکی غذا در ایران و ارزیابی سناریوهای آینده

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 6، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 38، دی 1397، صفحه 1035-1050   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v10i4.40525

نویسندگان

مهدی نصیری محلاتی؛ علیرضا کوچکی؛ سرور خرم دل^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این پژوهش روند تغییرات ردپای اکولوژیکی غذا و کل، ظرفیت زیستی و کمبود اکولوژیکی ایران در فاصله سال‌های 1392-1370 شمسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و بر اساس روند‌های بدست آمده مقدار این شاخص­ها برای سال 1404 شمسی پیش‌بینی شد. نتایج نشان داد که ردپای کل و ردپای غذای کشور در طی دوره مطالعه به ترتیب به میزان 3/3 و 9/2 درصد در سال افزایش یافته و با تداوم این روند تا سال 1404 شمسی به­ترتیب به 34/3 و 05/1 هکتار جهانی به ازاء هر نفر خواهند رسید. ظرفیت زیستی کشور در سال 1392 معادل 82/0 هکتار جهانی به ازاء هر نفر بدست آمد که کمتر از ظرفیت زیستی جهان (8/1 هکتار جهانی بر نفر) و میانگین خاورمیانه و آسیای مرکزی (92/0 هکتار جهانی بر نفر) می‌باشد. از کل ظرفیت زیستی کشور 47% مربوط به اراضی زراعی و 30 درصد مربوط به جنگل‌ها و مراتع می­باشد. تغییرات زمانی ظرفیت زیستی کشور روندی افزایشی با شیبی اندک دارد و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 1404 شمسی به 85/0 هکتار جهانی به ازاء هر نفر برسد. کمبود اکولوژیکی کشور (تفاضل ردپای اکولوژیکی از ظرفیت زیستی) که در سال 1370 معادل 7/0 هکتار جهانی به ازاء هر نفر بوده با رشد سالانه 9/5 درصدی در سال 1392 شمسی به 9/1 هکتار جهانی رسید و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 1404 شمسی به 5/2 هکتار جهانی به ازاء هر نفر افزایش یابد. تعادل بین میزان مصرف و تولید مواد غذایی و ردپای غذای کشور در سال 1404 شمسی بر اساس چهار سناریو مبتنی بر مقادیر مختلف مصرف فرآورده‌های دامی (گوشت و لبنیات) مورد ارزیابی قرار گرفت. در تمامی سناریوها با افزایش مصرف فرآورده‌های دامی عدم تعادل بین تولید و مصرف شدیدتر شد و در نتیجه شاخص خودکفایی غذایی کشور کاهش و ردپای غذا افزایش یافت. نتایج نشان داد که افزایش کارآیی مصرف منابع (آب و نیتروژن) به میزان 20% نسبت به مقدار فعلی باعث بهبود شاخص خود کفایی شده و ردپای اکولوژیکی غذا را در کلیه سناریوهای آینده به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد.

کلیدواژه‌ها

خودکفایی غذایی؛ ضریب جینی؛ ظرفیت زیستی؛ کمبود اکولوژیکی

مراجع

Andersen, P., Lorch, R.P., and Rosegrant, M.W. 2009. World Food Prospects: Critical Issues for the Twenty First Century. Food Policy Report, International Food Policy Research Institute, Washington, D.C.

Bagliani, M., Galli, A., Niccolucci, V., and Marchettini, N. 2008. Ecological footprint analysis applied to a sub-national area: The case of the Province of Siena (Italy). Journal of Environmental Management 86: 354–364

Butchart, S.H., Walpole, M., Collen, B., van Strien, A., Scharlemann, J.P., Almond, R.E., Baillie, J.E., Bomhard, B., Brown, C., Bruno, J., Carpenter, K.E., Carr, G.M., Chanson, J., Chenery, A.M., Csirke, J., Davidson, N.C., Dentener, F., Foster, M., Galli, A., Galloway, J.N., Genovesi, P., Gregory, R.D., Hockings, M., Kapos, V., Lamarque, J.F., Leverington, F., Loh, J., McGeoch, M.A., McRae, L., Minasyan, A., Hernandez Morcillo, M., Oldfield, T.E., Pauly, D., Quader, S., Revenga, C., Sauer, J.R., Skolnik, B., Spear, D., Stanwell-Smith, D., Stuart, S.N., Symes, A., Tierney, M., Tyrrell, T.D., Vie, J.C., and Watson, R. 2010. Global biodiversity: indicators of recent declines. Science 328(5982): 1164-8.

De Fraiture, C., Wichelns, D., Rockström, J., Kemp-Benedict, E., Eriyagama, N., Gordon, L.J., Hanjra, M.A., Hoogeveen, J., Huber-Lee, A., and Karlberg, L. 2007. Looking ahead to 2050: scenarios of alternative investment approaches. In: Molden, D. (Ed.), Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture, Water for Food, and Water for Life: A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. Earthscan/International Water Management Institute, London/Colombo.

Ewing, B., Goldfinger, S., Oursler, A., Reed, A., Moore, D., and Wackernagel, M. 2009. Ecological Footprint Atlas. Global Footprint Network, San Francisco, California, USA.

Ewing, B., Reed, A., Galli, A., Kitzes, J., and Wackernagel, M. 2010. Calculation Methodology for the National Footprint Accounts, 2010 ed. Global Footprint Network, Oakland.

FAO. 2003. State of the World’s Forests 2003. FAO, Rome, Italy.

FAO. 2006. World agriculture: towards 2030/2050 – Interim report. FAO, Rome, Italy.

FAO. 2012. FAOStat: faostat.fao.org/.

Ferng, J.J. 2002. Toward a scenario analysis framework for energy footprints. Ecological Economics 40(1): 53–69.

Flint, K. 2001. Institutional ecological footprint analysis: A case study of the University of Newcastle, Australia. International Journal of Higher Education 2: 48-62.

Gan, Y., Liang, C., Huang, G., Malhi, S.S., Brandt, S.A., and Mupondwa, F.K. 2012. Carbon footprint of canola and mustard is a function of the rate of N fertilizer. International Journal of Life Cycle Assessment 17: 58–68.

Gerbens-Leenes, P.W., and Nonhebel, S. 2002. Consumption patterns and their effect on land required for food. Ecological Economics 42: 185–199.

Global Footprint Network. 2010. Ecological Wealth of Nations Global Footprint Network, San Francisco, California, USA.

Global Footprint Network. 2011. The National Footprint Accounts. Global Footprint Network, San Francisco, California, USA.

Hails, C., Loh, J., and Goldfinger, S. 2006. Living Planet Report. 2006. World Wide Fund for Nature International (WWF), Zoological Society of London (ZSL), Global Footprint Network, Gland, Switzerland.

IMAGE-team. 2001. The IMAGE 2.2 Implementation of the SRES Scenarios. RIVM, Bilthoven, the Netherlands.

Khan, S., and Hanjra, M.A. 2008. Footprints of water and energy inputs in food production- Global perspectives. Food Policy 34(2): 130-140.

Kissinger, M. 2013. Approaches for calculating a nation’s food ecological footprint-The case of Canada. Ecological Indicators 24: 366–374.

Kissinger, M., and Rees, W.E. 2010. An interregional ecological approach for modeling sustainability in a globalizing world—reviewing existing approaches and emerging directions. Ecological Modelling 221(21): 2615–2623.

Kitzes, J., and Wackernagel, M. 2009. Answers to common questions in ecological footprint accounting. Ecological Indicators 9: 812–817.

Kitzes, J., Galli, A., Baglianic, M., Barrett, J., Dige, G., Ede, S., Erb, K., Giljum, S., Haber, H., Hails, C., Jolia-Ferrierj, L., Jungwirt, S., Lenzen, M., Lewis, K., Loh, J., Marchettini, N., Messingero, H., Milnek, K., Molesp, R., Monfred, C., Moran, D., Nakano, K., Pyhälät, A., Rees, W., Simmons, C., Wackernagel, M., Wada, Y., Walsh, C., and Wiedmanm, T. 2009. A research agenda for improving national Ecological Footprint accounts. Ecological Economics 68: 1991–2007.

Kitzes, J., Wackernagel, M., Loh, J., Peller, A., Goldfinger, S., and Cheng, D. 2008. Shrink and share: humanity’s present and future Ecological Footprint. Philosophical Transactions of the Royal Society B-Biological Sciences 363(1491): 467-475.

Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., and Khorramdel, S. 2019. Ecological footprint of foodstuff (foodprint) in Iran. Journal of Agroecology in Press. (In Persian with English Summary)

Lenzen, M., and Murray, S.A. 2001. A modified ecological footprint method and its application to Australia. Ecological Economics 37: 229–255.

Li, G.L., Wang, Q., Gu, X.W., Liu, J.X., Ding, Y., and Liang, G.Y. 2008. Application of the componential method for ecological footprint calculation of a Chinese university campus. Ecological Indicators 8: 75–78.

MEA. 2005. Millennium Ecosystem Assessment: Ecosystems and human well-being: Synthesis. Washington DC, Island Press for WRI.

Moffat, I. 2000. Ecological footprints and sustainable development. Ecological Economics 32: 359–62.

Molden, D., Oweis, T.Y., Steduto, P., Kijne, J.W., Hanjra, M.A., Bindraban, P.S., Bouman, B.A.M., Cook, S., Erenstein, O., Farahani, H., Hachum, A., Hoogeveen, J., Mahoo, H., Nangia, V., Peden, D., Sikka, A., Silva, P., Turral, H., Upadhyaya, A., and Zwart, S. 2007. Pathways for increasing agricultural water productivity. In: Molden, D. (Ed.), Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture, Water for Food, and Water for Life: A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. Earthscan/International Water Management Institute, London/Colombo.

Monfreda, C., Wackernagel, M., and Deumling, D. 2004. Establishing national natural capital accounts based on detailed ecological footprint and biological capacity accounts. Land Use Policy 21: 231–246.

Moore, D., Cranston, G., Reed, A., and Galli, A. 2012. Projecting future human demand on the Earth’s regenerative capacity. Ecological Indicators 16: 3- 10.

Samadpour, F. 2006. Assessment of environmental effects and high density urban development with ecological footprint (Case study: district of Elahieh in Tehran city). PhD Thesis, Tehran University, Tehran, Iran. (In Persian with English Summary)

Siche, J.R., Agostinho, F., Ortega, E., and Romeiro, A. 2008. Sustainability of nations by indices: Comparative study between environmental sustainability index, ecological footprint and the energy performance indices. Ecological Economics 66: 628–637.

Tilman, D., Fargione, J., Wolff, B., D’Antonio, C., Dobson, A., Howarth, R., Schindler, D., Schlesinger, W.H., Simberloff, D., and Swackhamer, D. 2001. Forecasting agriculturally driven global environmental change. Science 292(5515): 281–284.

Van Vuuren D.P., and Smeets, E.M.W. 2000. Ecological footprints of Benin Bhutan, Costa Rica, and the Netherlands. Ecological Economics 34:115–30.

Van Vuuren, D.P., Bouwman, L.F. 2005. Exploring past and future changes in the ecological footprint for world regions. Ecological Economics 52: 43-62.

Wackernagel, M., and Rees, W.E. 1996. Our ecological footprint: reducing human impact on the earth. Gabriola Island: New Society Publishers.

Wackernagel, M., and Silverstein, J. 2000. Big things first: focusing on the scale imperative with the ecological footprint. Ecological Economics 32: 391–394.

Wackernagel, M., and Yount, J.D. 2000. Footprints for sustainability: the next steps. Environment, Development and Sustainability 2: 21–42.

Wackernagel, M., White, K.S., and Moran, D. 2004. Using Ecological Footprint accounts: from analysis to applications. International Journal of Environment and Sustainable Development 3(3/4): 293–315.

White, T.J. 2007. Sharing resources: The global distribution of the Ecological Footprint. Ecological Economics 64: 402-410.

Wiedmann, T., and Lenzen, M. 2007. On the conversion between local and global hectares in Ecological Footprint analysis. Ecological Economics 60: 673–677.

WWF. 2002. Living Planet Report 2002. World Wildlife Found Editor.

WWF. 2012. Living Planet Report 2012: Biodiversity, biocapacity and better choices. Gland, Switzerland.