انسدادچاکنایی در گونه‌های زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 11، شماره 2، دی 1398، صفحه 85-113   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2019.39331

نویسنده

فهیمه خداوردی^*

دانشجوی دکتری رشتۀ زبانشناسی همگانی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در مقالۀ حاضر، بافت‌های وقوع همخوان انسدادی چاکنایی در ۴۶ واژه و ترکیب، با بسامد رخداد ۲-۳ بار در گفتار پنج گویشور مرد زبان فارسی تهرانی، یزدی، اصفهانی، کرمانی و خراسانی (سبزوار)، بررسی‌‌شده‌اند و مقادیر آماری رخداد گونه‌های آوایی آن، بنا بر شواهد صوت‌شناختی، به‌دست‌آمده‌است. یافته‌های آزمایشگاهی نشان ‌‌می‌دهند که در مجموع گونه‌های زبانی، شایع‌ترین بافت ظهور این همخوان با جلوة آوایی بست کامل چاکنای یا واک بازداشته، جایگاه آغاز واژه، پس از مکث است و عدم تلفظ آن در سایر جایگاه‌ها، ممکن است به کشش جبرانی واکۀ ماقبل، توالی واکه‌ای یا بازهجابندی در واژه‌ها بیانجامد. این تنوع آوایی متناظر با درجات واک‌سازی در حنجره و منطبق بر محدودیت‌های واج‌شناختی زبان فارسی است که ترتیب زبان‌ویژۀ آنها در قالب نظریۀ بهینگی، ضرورت تلفظ/عدم تلفظ همخوان انسدادی چاکنایی را به عنوان واحد آوایی زبان فارسی، توجیه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

همخوان انسدادی چاکنایی؛ واج‌شناسی آزمایشگاهی؛ واک‌سازی؛ نظریّه‌ی بهینگی؛ گونه‌های گفتاری زبان فارسی

مراجع

1- استاجی، ا.، و نامورفرکی، م.، و کرامتی‌یزدی، س. (۱۳۸۹). تحلیل آکوستیکی همخوان انسدادی چاکنایی و بررسی امکان وجود دو واکه‌ی پیاپی در دو هجای متوالی در گفتار سریع و پیوسته در زبان فارسی. فصلنامه‌ی پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، 1(4)، ۲۷-۵۰.

2- بی‌جن‌خان، م. (۱۳۸۸). واج‌شناسی نظریه‌ی بهینگی. تهران: سمت.

3- بی‌جن‌خان، م. (۱۳۹۲). نظام آوایی زبان فارسی. تهران: سمت.

4- پرمون، ی.ا. (۱۳۸۰). نظام آوایی فارسی محاوره‌ای امروز: رویکردی زایشی، وزنی (عروضی) و واژگانی. رساله‌ی دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

5- ثمره، ی.ا. (۱۳۶۴). آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

6- حق‌شناس، م.ع. (۱۳۷۰). نقش‌های دوگانه‌ی همزه در ساخت آوایی زبان فارسی. مقالات ادبی زبان‌شناختی، تهران: نشر نیلوفر، ۲۵۷-۲۸۴.

7- خداوردی، ف. (۱۳۹۴ ‌الف). همخوان انسدادی چاکنایی در گونه‌های گفتاری زبان فارسی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه‌ طباطبائی.

8- خداوردی، ف. (۱۳۹۴ ب). همخوان انسدادی چاکنایی در پیوستار وضعیت چاکنای. دوفصلنامه‌ی علم زبان. 3(4)، ۳۵-۵۵.

9- درزی، ع. (۱۳۷۲). کشش جبرانی مصوت‌ها در فارسی محاوره‌ی امروز. مجلّه‌ی زبان‌شناسی، 10(2)، ۵۸-۷۵.

10- صادقی، ع.ا. (۱۳۵۷). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

11- صادقی، ع.ا. (۱۳۶۵). التقای مصوتها و مسأله‌ی صامت‌های میانجی درزبان فارسی. مجلّه‌ی زبان‌شناسی، 3(2)، ۳-۲۲.

12- صادقی، و. (۱۳۸۹). آواشناسی و واج‌شناسی همخوان‌های چاکنایی. مجلّه‌ی پژوهش‌های زبان‌شناسی، 2(1)، ۴۹-۶۲.

13- صادقی، و. (۱۳۹۰). کشش جبرانی در زبان فارسی: یک آزمایش ادراکی.  مجلّه‌ی پژوهش‌های زبانی، 2(3)، ۷۷-۹۴.

14- کردزعفرانلوکامبوزیا، ع. (۱۳۸۳). درج یا حذف انسداد چاکنایی در زبان فارسی. مجلّه‌ی زبان و زبان‌شناسی، 2، ۷۳-۹۳.

15- کردزعفرانلوکامبوزیا، ع. (۱۳۸۵). واج‌شناسی: رویکردهای قاعده‌بنیاد. تهران: سمت.

16- لازار، ژ. (۱۹۵۷ [۱۳۸۴]). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمه‌ی مهستی بحرینی (به توضیح هرمز میلانیان)، تهران: انتشارات هرمس.

17- مدرسی قوامی، گ. (۱۳۹۰). آواشناسی: بررسی علمی گفتار. تهران: سمت.

18- مدرسی قوامی، گ. (۱۳۹۴). آغازه‌ی هجا در فارسی معیار. جشن‌نامه‌ی دکتر کوروش صفوی. به کوشش                  مهرداد نغزگوی کهن و محمد راسخ‌مهند. تهران: انتشارات سیاهرود. ۳۲۷-۳۴۳.

19- مشکوه‌ی‌‌الدّینی، م. (۱۳۶۴[۱۳۷۴]). ساخت آوایی زبان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

20- نجفی، ا.ح. (۱۳۷۳). مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. تهران: انتشارات نیلوفر.

21- یازرلو، س. (۱۳۹۱). همخوان انسدادی چاکنایی در تلاقی واکه‌ها: تحلیل آکوستیکی. مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی آواشناسی فیزیکی (به کوشش گلناز مدرسی قوامی)، تهران: پژوهشکده‌ی علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۵۵-۷۸.

22- Beckman, M. E., & Kingston, J. (1990). Introduction Papers in Laboratory Phonology I: Between the Grammar & Physics of Speech, Cambridge: Cambridge University Press.

23- Bijankhan, M. (2000). Farsi Vowel Compensatory Lengthening: An Experimental Approach. The 5^th International Conference on spoken language proceedings (ICSLP). Beijing: China, 2, 507-510.

24- Catford, J. C. (2001). A practical introduction to phonetics (2^nd edition), Oxford: Oxford University Press.

25- Garellek, M. (2012). Glottal stops before word-initial vowels in American English: distribution and acoustic characteristics. Working Papers in Phonetics, UCLA, Los Angeles, 1-24.

26- Jahani, C. (2005). The glottal plosive : A phoneme in spoken modern Persian or not?. In Linguistic Convergence & Areal Diffusion: Case studies from Iranian, Semitic & Turkic. Casató, É. Á., Isakson, B. & Jahani, C .London & New York: Routledge, 79-96.

27- Kager, R. (1999). Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press.

28- Ladefoged, P. (2003). Phonetic data analysis: An introduction to fieldwork and instrumental techniques, Blackwell Publishing.

29- Ladefoged, P., & Maddieson, I. (1996). The sounds of the world languages, Blackwell Publishing.

30- Lombardi, L. (2003). Coronal epenthesis and Markedness. Phonology, 19: 219-251.

31- McCarthy, J. (1999). sympathy and phonological opacity. Phonology, 16, 3: 331-399.

32- ­­­­ McCarthy, J. (2008). Doing Optimality Theory: Applying Theory to data. Oxford: Blackwell.

33- Pierrhumbert, J., & Beckmen, M. E., & Ladd, D. R. (1996). Conceptual Foundations of Phonology as a Laboratory science. In N. Burton-Roberts, P. Carr & G. Docherty (eds.), Phonological Knowledge: Its Nature & Status. Cambridge: Cambridge University Press.

34- Prince, A., & Smolensky, P. (2004 [1993]). Optimality Theory: Constraints Interaction in Generative Grammar. Oxford: Blackwell.

35- Sadeghi, V. (2014). Optionality and Gradience in Persian Phonology: An Optimality Treatment. Iranian Journal of Applied Language Studies. Vol 6, No 1. 157-182.

36- Samareh, J. (1977). The arrangement of segmental phonemes in Farsi, Tehran: University Press.  

37- Shademan, Sh. (2005). Glottal-Deletion & Compensatory Lengthening. UCLA Working Papers in Phonetics, 104, 61-86.

38- Windfuhr, G. (1997). Persian Phonology. In A. S. Kaye (ed.), Phonologies of Asia and Africa 2, Winona Lake: Eisenbrauns, 675-689.

39- Flack, K. (2009). Constraints on onsets and codas of words and phrases. Phonology, 26 (2), 269-302.

40- Jahani, C. (2005). The glottal plosive : A phoneme in spoken modern Persian or not?. In Linguistic Convergence & Areal Diffusion: Case studies from Iranian, Semitic & Turkic. Casató, É. Á., Isakson, B. & Jahani, C .London & New York: Routledge, 79-96.

Youngblood, J. L. (2007). Vowel length in standard Italian and Northern Italian dialects. A partially fulfillment of M.A dissertation: university of Texax at Austin.