بازتاب ادبیات عامه ایران در سفرنامه از خراسان تا بختیاری اثر هانری‌رنه دالمانی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 54، شماره 3، مهر 1400، صفحه 97-122   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v54i3.87867

نویسندگان

محمدرضا فارسیان^* ؛ فاطمه قاسمی آریان

گروه زبان فرانسه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

ادبیات عامه بخش مهم و قابل‌توجهی از فرهنگ عامه (فولکلور) را دربرمی‌گیرد که به طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و جمع‌آوری و بررسی آن‌، بسیاری از نکات تاریک و مبهم زندگی ملل را آشکار می‌سازد. اینگونه تصاویر در واقع، گنجینه‌های ملی هستند که «حافظة جمعی» مردم یک سرزمین را تشکیل می‌دهند. از این رو، سفرنامه‌های اروپایی که تصویر‌گر عناصر ادبیات عامه ایران هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و بررسی آن‌ها در حوزة ادبیات تطبیقی قرار می‌گیرد؛ چراکه سفرنامه‌ها آیینة بازتاب فرهنگ و جامعة «دیگری» هستند که در آن‌ها می‌توان به تجلی فرهنگ و ادبیات عامه به صورت تصاویر بسته‌ای از استرئوتیپ‌ها و کلیشه‌‌های ملی و بینافرهنگی دست یافت. بدین منظور، از میان آثار سیاحان فرانسوی که در قرن بیستم میلادی به ایران عزیمت کردند، سفرنامة هانری‌رنه دالمانی که بیش از دیگر سفرنامه‌های هم‌عصر خود، تحت تأثیر ادبیات عامه روایت شده، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. در همین راستا، این مقاله در تلاش است تا در چارچوب رهیافت تصویرشناسی، ضمن واکاوی تصاویر بازنمایی‌شده از ادبیات عامة ایران در سفرنامة هانری‌رنه دالمانی تحت عنوان از خراسان تا بختیاری، به شیوة توصیفی_تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که ادبیات عامة ایران چگونه در سفرنامة دالمانی بازتاب یافته و ایدئولوژی سیاح چه نقشی در این بازنمایی داشته است؟ نتایج حاصل آمده از تحقیق نشان ‎می‌دهند که تصاویر بازنمایی‌شده شامل جلوه‌های عامیانه ادبیات فارسی، اشعار، القاب و گفتارهای عامیانه و حکایاتی است که اهمیت جایگاه زبان و ادب فارسی نزد ایرانیان و اروپائیان را نشان داده و از خلال حکایات، ابعادی از فرهنگ ایران تجلی یافته است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ ادبیات عامه ایران؛ سفرنامة هانری‌رنه دالمانی؛ از خراسان تا بختیاری؛ تصویرشناسی

مراجع

تائبی، ز.، و حیدری، ف. (1394). بررسی گفتمان پسااستعماری و نمودهای آن در ترجمه «سفرنامه یک سال در میان ایرانیان». مطالعات زبان و ترجمه، 48(1)، 53-74.

تمیم‌داری، ا. (1390). فرهنگ عامه. تهران،‌ ایران: مهکامه.

حیاتی، ز. (1394). بازخوانی هزار و یک شب با رویکرد مطالعات تطبیقیِ بینارسانه‌ای (با تأکید بر الگوی اطلاع‌رسانی دراماتیک). به همت م. فتوحی، مجموعه مقالات سومین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران (47-74). تهران، ایران: خانه کتاب.

دادور، ا. (1389). تصویر یک شهر غربی در آثار سه نویسنده ایرانی. نامة فرهنگستان، 1(1)، 135-118.

دالمانی، ه. (1335). از خراسان تا بختیاری (ف. وحشی، ترجمه). تهران، ایران: امیرکبیر.

دوگوبینو، آ. (1383). سه سال در آسیا. (ع. هوشنگ مهدوی، ترجمه). تهران،‌ ایران: نشر قطره.

زینی‌وند، ت.، و امیری، پ. (1396). تصویرشناسی فرهنگی ایرانیان در آیینة سفرنامه پولاک. فصلنامة تحقیقات فرهنگی ایران، 10(4)، 23-39.

شاه‌محمدی، خ.، روشنفکر، ک.، و رسولی، ح. (1395). فرهنگ عامه ایرانی در سفرنامة ابن بطوطه. فرهنگ و ادبیّات عامه، 2(11)، 153-173.

علوی‌زاده، ف.، و وحدانی‌فر، ا. (1398). جلوه‌های فرهنگ عامه در سفرنامه سه سال در آسیای ژوزف آرتور گوبینو. فرهنگ و ادبیّات عامه، 7(28)، 193-218.

فارسیان، م.، و قاسمی‌آریان، ف. (1397). بررسی تصویرشناسانه مشهد در سفرنامه از خراسان تا بختیاری اثر هانری‌رنه دالمانی. پژوهشنامه خراسان بزرگ، 8(33)، 81-95.

فارسیان، م.، و قاسمی‌آریان، ف. (1398). تصویرشناسی آیین تشیّع در ایران از نگاه اوژن اوبن. به همت م. فارسیان، سومین همایش بین‌المللی ادبیّات تطبیقی فارسی و فرانسه (ص. 279-293). مشهد، ایران: انتشارات دانشگاه فردوسی.

قیاسی، و. (1395). پژوهشی اجمالی در ادبیّات عامه ایران. تهران، ایران: ‌اطّلاعات.

لایارد، ه. (1367). سفرنامة لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران (م. امیری، ترجمه). [بیجا]: انتشارات وحید.

محجوب، م.(1382). ادبیّات عامیانه‌ی ایران (مجموعه مقالات درباره‌ی افسانه‌ها و آداب‌ورسوم مردم ایران). تهران،‌ ایران: چشمه.

محرابی، م.، و کمالی روستا، ح. (1394). بررسی و مقایسه تطبیقی بن‌مایه رویینی‌تنی در سه اثر ادبی «ایلیاد، شاهنامه و منظومه نیبلونگن». مطالعات زبان و ترجمه، 48(1)، 75-88.

محسنی، م.، ابوالحسنی، ع.، و تقوی سیاه‌رودکلایی، ص. (1395). تصویرشناسی «بیگانه» در شاهنامه با تکیه بر کلیشه پردازی. پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی، 4(1)، 123-147.

نامور مطلق، ب. (1388). درآمدی بر تصویرشناسی، معرفی یک روش نقد ادبی و هنری در ادبیّات تطبیقی. مطالعات ادبیّات تطبیقی، 3(12)، 119-138.

نانکت، ل. (1390). تصویرشناسی به منزلة خوانش متون نثر معاصر فرانسه و فارسی:‌ ترجمة مژده دقیقی. ادبیات تطبیقی ویژه‌نامة نامة فرهنگستان، 2(1)، 100-115.

 

Amossy, R., & Herschberg Pierrot, A. (2007). Stéréotypes et clichés [Stereotypes and clichés]. Paris, France: Armand Colin.

Bessière, J., & Pageaux, D. H. (1999). Perspectives comparatistes [Perspectives comparatistes]. Paris, France: Honoré Champion.

Dadvar, E. (2011). Imagologie [Imagology]. Tehran, Iran: SAMT.

Leerssen, J. (2016). Imagology: On using Ethnicity to make sense of the world. Revue D’études Ibériques et Ibéro-américaines, 10, 13-31.

Namvar Motlagh, B. (2011). Les stéréotypes à travers le prisme de l’imagologie [Stereotypes through the prism of imagology]. Recherches en Langue et Littérature Françaises, 5(7), 61-81.

Pageaux, D. H. (1994). La Littérature générale et comparée [General and comparative literature]. Paris, France: Armand Colin.

Pageaux, D. H. (1995). Recherche sur 1’imagologie: de 1’Histoire culturelle á la Poétique [Research on imagology: From cultural history to poetics]. Revista de Filología Francesa, 8, 135-160.

Sénéchal, P., & Barbillon, C. (2020). D’Allemagne, Henry. Retrieved from https:// www. inha. fr/ fr/ ressources/ publications/ publications – numeriques / dictionnaire - critique- des- historiens- de- l- art /d-allemagne-henry.html