تحلیل گفتمان موضوعی نهج البلاغه در باب معرفت شناسی عدالت

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، پاییز و زمستان 1399، صفحه 203-225  

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.39564

نویسندگان

ابوالفضل مزینانی ¹؛ علی علیزاده ²؛ علیرضا آزاد²

¹فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

معرفت شناسی پدیده ها، یا به عبارتی، تلاش برای دستیابی به بینش عقیدتی/فلسفیِ خاص درخصوص ماهیت آنها، هدایت گر او در انتخاب راه کارهای اجرایی متناظر با آن، بویژه در حوزۀ عدالت گستری است؛ با ابتنا بر این ضرورت، بررسی حاضر با هدف شناخت مبانی معرفتی عدالت از دیدگاه شیعی/علوی در راستای مؤلفه های مطرح در نظریه های حوزۀ اخلاق صورت گرفت. ازاین رو، نهج البلاغه، به عنوان یکی از متون مرجع شیعی برگزیده شد و واکاوی آن با کاربستِ مدلِ تحلیل گفتمان موضوعی به عنوان روش تحقیق به انجام رسید. یافته های این پژوهش در دو بخش نتایج تحلیل نظری و نتایج تحلیل زبانی قابل ملاحظه است: درنتیجۀ تحلیل نظری، قاعدۀ «ملکۀ رفتاری گزینش پندار، گفتار، و کردار بر مبنای حق» به عنوان تعریفی از چیستی عدالت به دست داده شد؛ در این قاعده، معانی حق از درستی انجام تا تکلیف شرعی را دربرگرفته و به طور کلی در سه حیطۀ مصداقی الف) حقوق تشریعی، ب) حقوق فردی غیرتشریعی، و ج) حقوق معاوضه ای جای گرفت؛ این قاعده و حیطه های مصداقی حق مجموعاً «اصل جامع معرفت عدالت» را شکل می دهند؛ این اصل معرفت-شناختی، در واقع، اساس دستورالعمل های اجرایی و توزیعی عدالت در این مکتب قرار می گیرد. درنتیجۀ تحلیل زبانی نیز نتایجی به دست آمد که مهم ترین آنها شناسایی هفت برهان یا موضع عقلی در داده های شاهد است. مواضع عقلی، اشاراتی ضمنی یا صریح به دستورالعمل هایی هستند که عقل سلیم آنها را می پذیرد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان؛ نهج البلاغه؛ معرفت شناسی

مراجع

• احمدی، سید جواد (1392). «اصطلاح­شناسی عدالت و پیوند آن با مفاهیم همسو در آموزه­های نهج البلاغه». معرفت اخلاقی. سال چهارم، ش 1، صص 37 ـ 53
• جعفری، محمدتقی. (1385). نهج البلاغه امیرالمؤمنین علی (ع). قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
• حسین زاده، محمد (1385)، معرفت شناسی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
• درخشه، جلال. (1386). «عدالت از دیدگاه امام علی (ع)»، دوفصلنامه دانش سیاسی، ش 5. صص 5 –
• علی­خانی، علی­اکبر. (1390)، «نظام عدالت علوی: مبانی، اصول، مراحل، سطوح، در عدالت» کتاب دومین نشست اندیشه­هاى راهبردى. صص 135 –
• مزینانی، ابوالفضل. (1396). گفتمان­کاوی موضوعی مدلی بر مبنای تاریخی گفتمانی و روش تفسیر قرآن کریم. رساله دکتری منتشرنشده، دانشگاه فردوسی مشهد
• مزینانی، ابوالفضل. علیزاده، علی. و آزاد آملی، علیرضا. (1396). «تحلیل گفتمان موضوعی: تلفیقی از رویکرد تاریخی گفتمانی و روش تفسیر قرآن کریم». دوماه­نامه جستارهای زبانی. انتشار آنلاین به آدرس: http://lrr.modares.ac.ir/article_16964.html
• واعظی، احمد. (1388 الف). «ابعاد معرفت­شناختی فلسفه سیاسی اسلام». مجله علوم سیاسی، س 12. ش 48 . صص 7-32.
• واعظی، احمد. (1388 ب). نقد و بررسی نظریه­های عدالت. قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
• Canning, P. (2014). “Functional Stylistics”. In Michal Bruke (ed.). The Routledge Handbook of Stylistics. pp. 45-67. New York: routledge
• DeLapp, K. M. (2017).”Metaethics”. The Internet Encyclopedia of Philosophy, available online on: http://www.iep.utm.edu/metaethi/
• Galperin, (1977). Stylistics. 2^nd Moscow: Higher Education
• Halliday, M. A. K. and Matthiessen C. M.I.M. (2004), An Introduction to Functional Grammar, 3^rd Edition, London: Hodder Arnold
• Jeffries L. (2010). Critical Stylistics: the Power of English, Basingstoke: Palgrave McMillan.
• Reisigl, M., & Wodak, R. (2009). The discourse-historical approach. In R. Wodak & M. Meyer (Eds.), Methods of critical discourse analysis (2nd ed., pp. 87–121). London, UK: Sage.
• Wodak, R. (2001). The Discourse-historical Approach. In R. Wodak. & M. Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis (pp. 63–94). London: Sage.