واکاوی برخی ویژگی‌های سبکی مترجمان ادبی ایران در یک قرن اخیر

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 10، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، پاییز و زمستان 1399، صفحه 247-279  

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.39568

نویسندگان

محبوبه نورا ¹؛ علی خزاعی فرید²

¹دانشگاه زابل

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با جنبش مشروطیت وارد دوره تازه­ای می­شویم که دگرگونی زبان را نیز ناگزیر می­کند. در این دوره مخاطب ادبیات عامه مردم می­شود؛ در نتیجه ارزشها و افکار جدید پدید می­آید و زبان به سادگی می­گراید و نهضت ساده ­نویسی آغاز می­گردد. نثر معاصر فارسی نیز به تدریج متحول می­گردد. نثر ترجمه نیز از این قاعده مستثنی نیست. این تحقیق بر پایه مطالعات توصیفی ترجمه و هنجارهای پیشنهادی توری برای توصیف ترجمه  استوار است. هدف از انجام این پژوهش، واکاوی ویژگی­های سبکی مترجمان ادبی ایران در یک قرن اخیر است. در مطالعه جاری، شش متغیر سبکی مترجمان ادبی ایران- جمله مجهول، طول جمله، واژگان شکسته، واژگان محاوره، گرته ­برداری واژگانی و تعابیر فارسی-  پس از نهضت مشروطه بررسی شد. یافته ­های این بررسی بیانگر آن بود که در طی یک قرن اخیر، استفاده مترجمان ادبی ایران از ساختارهای مجهول، جملات بلند، واژگان شکسته و گرته­ برداری واژگانی بیشتر شده است اما کاربرد تعابیر فارسی و واژگان محاوره پس از اوج­گیری در دوره دوم در ترجمه ­های دوره سوم کمتر شده است. نتایج بر پایه میزان پایبندی مترجمان هر دوره به امکانات و قابلیت­های زبان فارسی واکاوی شد.

کلیدواژه‌ها

ترجمه؛ سبک شناسی؛ زبان فارسی

مراجع

• آزادی بوگر، امید(1394). تاریخ­نگاری ترجمه در دنیای متجدد: ترجمه و تجدد در ایران(2). مترجم، 57، 57-72.
• آتش­سودا، محمدعلی(1396). سبک نثر داستانی هدایت. پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، 30، 11-48.
• آذرنگ، عبدالحسین(1394). تاریخ ترجمه در ایران، از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. تهران: ققنوس.
• آقاگلزاده، فردوس؛ اربابی، محمود و قدرت­الله عموزاده(1393). ویژگی­های زبان محاوره در نمایش­نامه­نویسی رادیویی. علوم خبری، 11، 77-102.
• استکی، آزاده(1388). آزمودن فرضیه ساده سازی : بررسی ویژگی‌های ساده سازی در متون اقتصادی ترجمه شده وترجمه نشده. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
• امین، سید حسن. (1384). ادبیات معاصر ایران. چاپ اول. انتشارات دایرة المعارف ایرا نشناسی.
• جهانگرد، فرانک(1384). تحول نثر فارسی در دوره قاجار. رساله دکتری، دانشگاه تهران.
• ----------(1390). رویکرد انتقادی، مبنای دگردیسی انواع نثر ادبی در عصر قاجار. نقد ادبی، 15، 61-86.
• حسینی معصوم، سید محمد و هایده کمیلی­دوست(1389). بررسی شیوه­‌های معادل­یابی واژگانی در ترجمه متون تبلیغاتی و تجاری از انگلیسی به فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، 2، 93-114.
• حلاج­زاده، لیلا(1389). جلال و نثر شکسته معاصر. کتاب ماه ادبیات، 44، 23-29.
• حیاتی آشتیانی، کریم و شیرازی­نژاد، سپیده(1392). میانگین طول جملات در ترجمه متون مطبوعاتی. بوطیقا، 1(3): 23-34.
• خاتمی، احمد و مژگان اصغری طرقی(1391). سایه نثر قاجار بر شیوه نگارش فارسی امروز. ادب فارسی، 2(2): 21-43.
• خزاعی­فرید، علی(1374). فعل شبه­مجهول در فارسی و انگلیسی. مترجم، 20، 2-11.
• ---------(1393). آفت­های انتخاب اول. مترجم، 55، 3-11.
• ---------(1395). ترجمه عملی 7. مترجم، 59، 10-14.
• ---------(1397). درباره لغتنامه کیکیا تالیف روانشاد کریم امامی. مترجم، 63، 61-65.
• خزاعی­فرید، علی و مسلم فتح­اللهی(1389). تاثیر ترجمه رمان­های مدرن انگلیسی بر هنجار سبکی طول جمله در رمان فارسی(موردپژوهی نه رمان کلاسیک و مدرن). مطالعات زبان و ترجمه، 3، 37-38.
• خسروبیگی، هوشنگ و محمدخالق فیضی(1391). ترجمه در دوره قاجار(از 1210 ق. تا پایان دوره مظفری). ادب فارسی، 2(2): 125-146.
• دبیرمقدم، محمد(1392). پژوهش­های زبان­شناختی فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• دهقان، علی و فاطمه حمام­چی(1394). زبان عامیانه در آثار علی­محمد افغانی. فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، 2(3): 51-73.
• رضایی، رضا(1397). دانش فارسی در رشته مترجمی زبان انگلیسی: اهمیت، وضعیت و راهکارهای بهبود. فصلنامه مطالعات ترجمه، 62، 7-20.
• سمیعی گیلانی، احمد(1396). گرته برداری، گفت و گو با خزاعی­فرید. مترجم، 63، 26.
• صابونچی، مهتاب(1394). اهمیت شناخت فرهنگ در ترجمه با استناد بر چند نمونه. پژوهشهای زبانشناختی در زبانهای خارجی، 5(2): 333-352.
• صالحی، زهرا(1391). بررسی مقایسه ای متون سیاسی ترجمه شده و اصلی فارسی از لحاظ تراکم واژگان، طول جملات و ضریب تعداد کلمات متفاوت در یک متن. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیخ بهایی.
• صفا، ذبیح­الله(1381). مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• صفارمقدم، احمد(1392). تفاوت­های گفتار و نوشتار در آموزش مهارت­های گفتاری زبان فارسی به غیرفارسی­زبانان. زبان­شناخت، 4(2): 115-140.
• صلحجو، علی(1391). اصول شکسته­نویسی: راهنمای شکستن واژگان در گفت­و­گوهای داستان. تهران: مرکز.
• عزیزی، جلیل، رسول­اف، رامین و محمدرضا جاذبی­زاده(1388). رسانه­های جمعی و هویت زبانی-ادبی در بین جوانان شهر شیراز. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی، 3(7): 175-196.
• علیزاده، علی(1389). مقوله‌ها و عناصر فرهنگی و چگونگی ترجمة آن‌ها در گتسبی بزرگ ترجمة کریم امامی. پژوهش ادبیات معاصر جهان، 59، 53-74.
• غفاری، معصومه(1387). پدیده­های قرضی در زبان فارسی (فرانسه، انگلیسی) از مشروطه تا امروز. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
• غلامی، علی(1387). بررسی ویژگی­های نثر روزنامه­نگاری دربار قاجار. پژوهش­نامه فرهنگ و ادب، 4(7): 167-188.
• غمخواه، اعظم و علی خزاعی­فرید(1390). مقایسه کمّی سبک متن اصلی و متن ترجمه شده (مورد پژوهی: سه ترجمه از «پیامبر» و یک ترجمه از« غربزدگی»). مطالعات زبان و ترجمه، 44(3): 103-118.
• فوئنتس، کارلوس(1383). مرگ آرتمیو کروز، ترجمه مهدی سحابی. تهران: تندر.
• قدیانی، سارا(1391). بررسی جهانی های ترجمه در متون داستانی کودک و نوجوان ترجمه شده از انگلیسی به فارسی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
• کامشاد، حسن(1384). پایه گذاران نثر جدید فارسی، نشر نی، تهران.
• کیانی­فر، خجسته(1392). تاثیر ترجمه بر ورود زبان عامیانه به ادبیات دوره مشروطه. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
• لرزاده، محمدرضا(1394). وداع با اسلحه ترجمه نجف دریابندری. مترجم، 57، 51-57.
• ناظمیان، رضا و زهره قربانی(1395). خوانشی تازه در تقابل زبان رسانه و معیار و تاثیر آن بر ترجمه. پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 15، 13-36.
• نجفی، ابوالحسن(1361). آیا زبان فارسی در خطر است؟ نشر دانش، 14، 4-15.
• -----------(1391). غلط ننویسیم: فرهنگ دشواریهای زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• ---------- (1391). غلط ننویسیم(فرهنگ دشواری­های زبان فارسی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• نقابی، عفت و فاطمه تاج­فیروزه(1397). بررسی مولفه­های زبان عامیانه در داستان­های جلال آل­احمد. دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، 84، 243-269.
• Assis Rosa, Alexandra(2015). Translating Orality, Recreating Orality in Translation. Special Issue of Translation Studies. ed. Paul Bandia. 209-225.
• Azadibougar , O(2010). Translation historiography in the Modern World: Modernization and Translation into Persian. Target, 22(2): 298-329.
• D’hulst, L. (2001). Why and How to Write Translation Histories? In J.Milton (Ed). Emerging Views on Translation History in Brazil (pp.21-32). University of São Paulo.
• Jazeb, M. (2015). Translation of Cultural Features in Informative Texts: A CDA Approach. Translation Studies Quarterly, 48, 11-26.
• Komijani Farahani, A., Ghasemi, M. (2012). The Naturalness in Translation of Idioms and Proverbs: The Case of a Persian Translation of Pinocchio. Journal of Language and Translation, 3(1): 17-22.
• Larizgoitia, X. A. (2010). A Typology of Calques: The Calquing Mechanism In Contemporary Basque. Estudios de Linguistica, 24, 13-35.
• Laviosa, S. (2002). Corpus-Based Translation Studies. Theory, Findings, Applications. Amsterdam/ New York: Rodopi.
• Lueng, M.W. (2006). The Ideological Turn in Translation Studiese in Duarte, João Ferreira, Alexandra Assis Rosa and Teresa Seruya (eds.), Translation Studies in the Interface of Discipline, volume six, 129–144.
• Malamatidou, S. (2013). Passive Voice and the Language of Translation: A Comparable Corpus-Based Study of Modern Greek Popular Science Articles. Meta, 58(2): 411-429.
• McArthur, T. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford: Oxford University Press.
• Menacere, M. (1992). Arabic Methaphor and Idiom in Meta, 37(3): 567–572.
• Munday, J. (2012). Introducing Translation Studies. Theories and Applications (3th ed.). London: Routledge.
• Pegulesco, A. (2016). Is Relevance Theory Applicable to Proverbs' Translation? Journal of language and cultural education, 4(1): 124-132.
• Plechackova, S. (2007). Passive Voice in Translation: a Corpus-Based Study. M.A. Thesis, Masaryk University.
• Rowley-Jolivet, E. (2001). Activating the Passive – A Comparative Study of the Passive in Scientific Conference Presentations and Research Articles. Grammar and Specialized Language, 20(4): 38-52.
• Santoyo, J. C. (2006). Blank Spaces in the History of Translation, in G.L. Bastin , P.F. Bandia (Eds.). Charting  the Future of Translation History (pp.11-45). Canada: University of Ottawa Press.
• Sewell, P. (2001). The Occurrence of Calque in Translation Scripts. Meta, 46(3): 607–615.
• Snell-Hornby, M. (2006). The Turns of Translation Studies New Paradigms or Shifting Viewpoints. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Shuttleworth, M., Cowie, M. (2007). Dictionary of Translation Studies. London & New York: Routledge.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
• Tuan, L. (2010). Strategies for Translating the Passive Structure in Scientific Discourse. Asian Social Science, 6(7): 97-107.
• Wach, S. (2013). Calquing English Terminology into Polish. Academic Journal of Modern Philology, 5(2): 161-169.
• Wilson, F. C. (2005). A Model for Translating Metaphors in Proverbs (French to English): A Cognitive Descriptive Approach. M.A. Thesis, University of British Columbia.
• Xin, L. (2010). An Investigation on Grammatical and Lexical Problems in the English-Chinese Document Translation in the United Nations. M.A. Thesis, University of Queensland.