سهراب سپهری در بوتۀ نقد: گونه شناسی نقد

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 53، شماره 4 - شماره پیاپی 211، بهمن 1399، صفحه 25-43   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2021.60077.0

نویسنده

مجاهد غلامی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

چکیده

نقدهایی که طیّ دورۀ پنجاه سالۀ رواج شعرِ سهراب سپهری (1359- 1307) متوجّه آن شده است، یا نقدهایی‌‌اند که به قلم ناقدان و شاعران سنّت‌‌گرا رفته و هدف آن‌ها اساساً طعن و تحقیر شعر مدرن ایران است و یا نقدهایی‌‌اند که هدف آن‌ها مشخّصاً تحلیل شعر سپهری است و با تمرکز بر آن نوشته شده است. نقدهای دستۀ نخست، تاریخ مصرفی داشته‌‌اند که با تثبیت شعر نو در ایران، به سرآمده. نقدهای دستۀ دوم در دو ساحتِ «نقدهای غیرنظریه‌‌مدار» و «نقدهای نظریه‌‌مدار»، قابل ارزیابی و بررسی هستند. نقدهای غیرنظریه‌‌مدار بر شعر سپهری، عمدتاً متوجّه این موضوعات‌‌اند: 1) فقدان تعهّد در شعر سپهری؛ 2) جدولی بودن شعر سپهری؛ 3) عدم انسجام شعر سپهری. در مقابل، نقدهای نظریه‌‌مدار، کوشش‌‌های روش‌‌مندی هستند برای بیان معانی ضمنی اشعار سپهری. عیبی که بر این‌‌گونه نقدها متوجّه تواند بود، عمدتاً به اصول و مفروضات آن رویکرد نظری‌‌ای بازمی‌‌گردد که نقدهای مذکور بر مبنای‌‌شان صورت گرفته است. ازآنجاکه سپهری، یکی از شاعران برجستۀ معاصر است و چه در زمان زندگی و چه پس از درگذشت وی نگاه‌‌های گوناگون و در جاهایی نیز کاملاً متضاد به شعر وی وجود داشته، جستار پیش رو به شیوۀ تحلیلی و توصیفی در صدد نقدِ نقدهای نوشته‌‌شده بر شعر این شاعر کاشانی برآمده است. ازجمله دستاوردهای این جستار آن است که به گونه‌‌شناسی نقدهای نوشته‌‌شده بر شعر سپهری پرداخته و با تحلیل آن‌ها نشان داده است که کدام نقدها و به چه دلایلی اعتبار پیشین خود را از دست داده و کدام نقدها همچنان حرفی برای گفتن دارند و یا می‌‌توانند داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

نقد نظریه مدار؛ سهراب سپهری؛ شعر مدرن؛ تعهّد ادبی؛ انسجام شعری

مراجع

آبراهامیان، یرواند. (1384). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌‌شناسی سیاسی ایران معاصر. احمد گل‌‌محمّدی و محمّدابراهیم فتّاحیِ ولیلایی. چ11. تهران: نی.

آل احمد، جلال. (1368). نامه‌‌های جلال آل احمد. علی دهباشی (گردآورنده). چ 3. تهران: بزرگمهر.

الهی، صدرالدّین (گردآورنده). (2016). طفل صدساله‌‌ای به نام شعر نو: گفتگوی صدرالدّین الهی با نادر نادرپور. امریکا: تاک.

براهنی، رضا. (1368). قصه‌‌نویسی. چ4. تهران: البرز.

. (1358). طلا در مس. 3 جلد. چ3. تهران: کتاب زمان.

بهبهانی، سیمین. (1370). خطّی ز سرعت و از آتش. چ3. تهران: زوّار.

بهرنگی، صمد. (2536). قصه‌‌های بهرنگ. چ3. تهران: دنیا و روزبهان.

بشیریه، حسین. (1393). آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی. چ.11. تهران: نگاه معاصر.

پاینده، حسین. (1383). «تباین و تنش در ساختار شعر نشانی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س. 47. ش. 192. پاییز: صص. 195- 207.

حرّی، ابوالفضل. (1385). «شعر تا انتها حضور اثر سهراب سپهری از دیدگاه نقد فرمالیستی». متن‌‌پژوهی ادبی (مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌‌های خارجی دانشگاه علّامه طباطبایی). ش 27. دورۀ 10. بهار: صص. 61- 75.

حریری، ناصر (گردآورنده). (1385). دربارۀ هنر و ادبیات: گفت و شنودی با احمد شاملو. چ5. تهران: نگاه.

 (گردآورنده)  (1368). دربارۀ هنر و ادبیات: گفت و شنودی با مهدی اخوان ثالث و علی موسوی گرمارودی. بابل: کتابسرای بابل.

 (گردآورنده)  (1366). هنر و ادبیات امروز: گفت و شنودی با دکتر پرویز ناتل خانلری و دکتر سیمین دانشور. بابل: کتابسرای بابل.

حسین‌‌پور چافی، علی. (1390). جریان‌‌های شعری معاصر فارسی: از کودتا 1332 تا انقلاب 1357. تهران: امیرکبیر.

حقوقی، محمّد. (1379). شعر زمان ما 3: سهراب سپهری. چ 11. تهران: نگاه.

خسروشاهی، جلال. (1379). ادای دین به سهراب و یاد یاران قدیم. چ 2. تهران: نگاه.

زرّین‌‌کوب، حمید. (1358). چشم‌‌انداز شعر نو فارسی. تهران: توس.

زرّین‌‌کوب، عبدالحسین. (1384). روزگاران: تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی. چ7. تهران: سخن.

سپهری، سهراب. (1381). هشت کتاب. تهران: طهوری.

سرکوهی، فرج. (1366). «عارفی غریب در دیار عاشقان». آدینه. ش 11. اردیبهشت. صص. 41- 43.

سهیلی، مهدی. (1357). چراغی در جادّه‌‌های شعر. تهران: امیرکبیر.

  (1348). اشک مهتاب. چ4. تهران: کتابخانۀ سنائی.

سیاهپوش، حمید (گردآورنده). (1389). باغ تنهایی: یادنامۀ سهراب سپهری. چ12. تهران: نگاه.

شاملو، احمد. (1381). مجموعه آثار احمد شاملو. دفتر یکم، شعرها. چ 3. تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1399). طفلی به نام شادی. تهران: سخن.

  (1392). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌‌های تحوّل شعر معاصر ایران. چ4. تهران: سخن.

  (1376). موسیقی شعر. چ5. تهران: آگه.

  (1390). حالات و مقاماتِ م. امید. چ1. تهران: سخن.

  (1377). «شعر جدولی: آسیب‌‌شناسی نسل خردگریز». بخارا. سال اوّل. ش1. مرداد و شهریور. صص. 47- 59.

عابدی، کامیار. (1393). از مصاحبت آفتاب: زندگی و شعر سهراب سپهری. چ7. تهران: ثالث.

غلامی، مجاهد. (1395). نوشتن از روی دست زندگی: بازخوانی موازی هوشنگ مرادی کرمانی و صمد بهرنگی. تهران: نون.

غیاثی، محمّدتقی. (1387). معراج شقایق: تحلیل ساختاری شعر سهراب سپهری. تهران: مروارید.

فتوحی، محمود. (1389). بلاغت تصویر. چ 2. تهران: سخن.

فرّخزاد، فروغ. (1377). ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد. چ12. تهران: مروارید.

کرایب، یان. (1391). نظریۀ اجتماعی کلاسیک: مقدّم‌های بر اندیشۀ مارکس، وبر، دورکیم و زیمل. ترجمۀ شهناز مسمّی‌‌پرست. تهران: آگه.

معصومی همدانی، حسین. (1371). «از معراج و هبوط: سیری در شعر سهراب سپهری». پیامی در راه. چ 4. تهران: کتابخانۀ طهوری. صص. 61- 129.

مهیمنی، مازیار. (1397). «متن، من و مردم در تأویل‌‌های محمّدتقی غیاثی». پژوهش‌‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌‌های علوم انسانی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 18. ش 3. خرداد: صص. 135- 164.

میلانی، عبّاس. (1394). نگاهی به شاه. چ 2. تورنتو: پرشین سیرکل.

نوری علاء، اسماعیل. (1348). صور و اسباب در شعر امروز ایران. تهران: سازمان انتشارات بامداد.

هاوکس، ترنس. (1398). ساختگرایی و نشانه‌‌شناسی. کورش صفوی (مترجم). تهران: علمی.

یوسفی، غلامحسین. (1388). چشمۀ روشن: دیداری با شاعران. چ 12. تهران: علمی.

Culler, Jonathan. (2000). Literary Theory: a Very Short Introduction. 2^nd. Ed. New York: Oxford University Press.

Eagleton, Terry. (2007). How to Read a Poem. Oxford: BlackWell.

Tyson, Lois. (2006). Critical Theory Today: a User-friendly Guide. 2^nd. Ed. New York: Routledge.