وحدت اندراجی عقل و دین و الهام بخشی‌های آن برای تربیت‌دینی

پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت

مقاله 5، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، پاییز و زمستان 1399، صفحه 90-117  

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fedu.2021.30914.0

نویسندگان

خسرو باقری¹؛ نرگس سادات سجادیه ²؛ محمد خدایاری فرد³؛ آزاد محمدی⁴؛ عبدالرحیم گواهی⁵؛ سعید اکبری زرادخانه⁶

¹استاد/دانشگاه تهران

²استادیار/ دانشگاه تهران

³استاد/ دانشگاه تهران

⁴دانشگاه تهران

⁵استاد/مرکز پژوهش ادیان جهان/ تهران

⁶استادیار/ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

رابطه عقل و دین، موضوعی بحث‌برانگیز در عرصه همه ادیان بوده و نتایج آن نه‌تنها در حوزه اندیشه بلکه در ساحت حیات جمعی بشر نیز خطیر بوده است. در این مقاله، رابطه عقل و دین در نگرش اسلامی موردبحث قرارگرفته است. دو رویکرد عمده در این زمینه، تحت عناوین عقل‌گرایی حداکثری و عقل‌گرایی حداقلی (ایمان­گرایی)، موردبررسی و نقد قرارگرفته‌اند. پس از نقد و بررسی انواع رابطه عقل و دین، رابطه وحدت اندراجی میان عقل و دین موردحمایت قرارگرفته است. در این رابطه، دین ذیل عقل مندرج می‌شود، به‌طوری‌که رابطه کل و جزء میان آن‌ها برقرار است. بر این اساس، هر بخشی از دین، به‌صورت بالفعل یا بالقوه، عقل پذیر است. بر این نکته استدلال کرده­ایم که دایره عقل وسیع‌تر از دین است. در بخش پایانی، الهام بخشی­هایی که رویکرد موردپذیرش مقاله (رویکرد اندراجی) برای تربیت‌دینی در پی دارد مورد بحث و بررسی قرارگرفته است که ازجمله می­توان به رهنمودهایی نظیر تبیین عقلانی آموزه‌های دینی؛ توجه دادن متربی به حدود عقل؛ رواشمردن تعلیق­های معرفتی و عملی موقت؛ تقویت فضای گفتگو و پرسش­گری اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

عقل‌گرایی حداکثری؛ عقل‌گرایی حداقلی؛ تربیت‌دینی؛ وحدت اندراجی

مراجع

Abdoljabbar, Ben Ahmad (1996). The explanation of five principles. Commented by Imam Ahmad Ebne Alhosein be Abi Hashem. Ghahirah: Maktab Vahabeh. ( In Arabic)

Astarabadi, Mola Mohammad Amin (2003). Favaedol Madinah. Qom: Islamic Press Instituttion. {In Arabic)

Bagheri, Khosrow (2003). The identity of religious science: An epistemological look at the relationship between religion and human sciences. Tehran: Sazman Inteshar. (In Persian)

Bagheri, Khosrow (2013). The calculation of religious science within the religious knowledge geometry: A critique on Javadi Amoli’s view, Book Review Journal, 15(69), 76-127. (In Persian).

Bagheri, Khosrow (2015). A second look at the Islamic education, Vol. 2, Tehran: Madreseh Press. (In Persian).

 Bahniafar, Mehdi & Mokhtari, Hamideh (2016). Motahari’s philosophical approach to the question of the relation of reason and religion. Wisdom and Philosophy, 11(4), 79-94. (In Persian).

Ghorbani Sini, Ali & Akbari, Fathali (2014). Double Truth and Averroes’s Theory of Material Intellect. Philiosophy and Kalam, 47 (2), 232- 309. (In Persian).

 Gilson, Etienne (1998). Reason and revelation in the Middle Ages. (Shahram Pazooki, trans.). Tehran: Garoos.

Hakimi, Mohamadreza (2012). The dignity of reason, collectors: Mohamadkazem Haidari & Mohamad Esfandiari, Tehran: Negaresh Printing House. (In Persian).

Ibn Rushd, Mohammad Ibn Ahmad (1986). The decisive treatise, determining the nature of the connection between religion and philosophy. Beirut: Darolmashregh. (In Arabic).

 Javadi Amoli, Abdolah, (2007). The dignity of reason in the religious knowledge geometry. Ghom: Asra Publisher. (In Persian).

Jie, Lu & Desheng, Gao (2004). New directions in the moral education curriculum in Chiness primary schools. Journal of Moral Education, 33(4), 495-510.

MacKay, D. M. (1974). Complementarity in scientific and theological thinking. Zygon, Journal of Religion and Science 9 (3).

Madanifar, Mohamadreza (2016). Faith, doubt and religious education. Biquarterly Journal of Philosophy of education, 1(1). 91-114. (In Persian).

Masoudi, Jahanghir. (2015). The hermeneutical dialectic of reason and religion: A new view on the relation between reason and religion. Journal of Research on Philosophy of Religion, 26, 178-196. (In Persian). 

Peterson, M.; Hasker, W.; Reichenbuch, B. & Basinger, D. (2012). Reason and religious belief: An introduction to the philosophy of religion. London: Oxford. 

Rajabi, Mohammadreza & Kazemzadeh, Parvin (2013). The relation of reason and religion in the Motahari’s view. Journal of Philosophy of Religion, 10(3), 123-148. (In Persian)

Russell, Bertrand (2003). Mysticism and logic. Translation by Najaf Daryabandari, Tehran: Nahid.

Sajadieh, Narges; Toosian, Sara (2017). Understanding, Questioning and Class from the Perspective of Gadamer; Question-Based Explanation of the Teaching Process. Journal of Foundations of Education 6 (2): 41-62. (In Persian).

Sajadieh, Narges; Madanifar, Mihammadreza; Yari Dehnavi, Morad (2013). Analyzing Islamic Republic of Iran's educational philosophies based on thinking concept, Foundations of Education, 3(1), 159-180. (In Persian)

Sharif, Mian Mohamad (1983). The history of philosophy in Islam, (Nasrolah Porjavadi, trans.). Tehran: Academic Publishing Center. (In Persian).

Shahrestani, Mohammad Abdolkarim (1995). Sects and creeds. Examined by Amir Ali Mahna & Ali Hasan Faaoor. Beirut: Darolmaarefa. (In Arabic).

Vaezi, Ali (2007). Critical rationalism and criticizing it. Islamic Kalam, No (59), 91-105. (In Persian).

Vaezi, Asghar (2006). Dualistic truth: The relation between reason and Vahi from Ibn Rushd's View. Kheradname Hamshahri, No (10), 52-53. (In Persian).

Wisdom, J.O. (1987). Challengeability in modern science. Avebury: Aldershot.

Wittgenstein, Ludwig (2000). On Certainty, (Malek Hoseini, trans.). Tehran: Hermes Publisher.  (In Persian).

Whitehead, A. N. (1926). Religion in the making. Fordham University Press.