خلاقیت ادبی و زبان‌شناسی شناختی: سنجش زیبایی‌شناسانۀ شعر «قایق کاغذی» گروس عبدالملکیان بر پایۀ نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 11، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، دی 1399، صفحه 281-315   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.48674.0

نویسنده

مجتبی پردل^*

(دانش‌آموخته دکتری زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)

چکیده

اشعار گروس عبدالملکیان از نمونه‌های موفق شعر سپید فارسی در دو دهۀ اخیر بوده است (فروش و تجدید چاپ بالا و ترجمۀ منتخبی از اشعارش به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، سوئدی، کردی، ترکی و عربی دو شاهد برای این مدعا هستند). هدف پژوهش حاضر این است تا با اشاره از نظریه‌های مربوط به ماهیت شعر و نیز با استفاده از چارچوب نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی فوکونیه و ترنر (2002) و ابزارهایی نظری که برای تحلیل متون خلاقانۀ ادبی به دست می‌دهد به گونه‌ای علمی و نظام‌مند به بررسی دلایل این موفقیت بپردازد. آن‌چه از این رهگذر به دست می‌آید نشان می‌دهد که اشعار عبدالملکیان به دلیل استفاده از تصویرسازی‌های بدیع و نو از خلاقیت ادبی بالایی برخوردارند، و هم از این‌رو ارزش زیبایی‌شناختی آن‌ها نیز بالاست. این تصویرسازی‌ها، به زبان اصطلاحات نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی، حاصلِ استفاده از آمیزه‌های مرکب یا اَبَرآمیزه و نیز شبکه‌های ادغامی چنددامنه و همین‌طور پیوندهای حیاتی متنوع هستند. همچنین رعایت اصول بهینگی نیز در ایجاد آمیزه‌ها و شبکه‌های ادغامی مزبور مدخلیت دارند، که این امر باعث می‌شود اشعار وی در عین خلاقیت ادبی بالا در برابر خوانش آثارش مانع ایجاد ‌نکنند، و این مطلب نیز در کنار جنبۀ زیبایی‌شناختی به جذابیت اشعارش افزوده است، که حاصل آن موفقیت کارش بوده است.  

کلیدواژه‌ها

شعر سپید؛ گروس عبدالملکیان؛ ادغام مفهومی؛ خلاقیت ادبی؛ ابزارهای مفهومی نظریه هم‌آمیزی

مراجع

• اسکیلئوس، اوله‌مارتین. (1394). درآمدی بر فلسفه و ادبیات. ترجمۀ محمد نبوی. چاپ اول. تهران: نشر آگه.
• پورنامداریان، تقی. (1390). سفر در مه. چاپ چهارم. تهران: نشر سخن.
• تودوروف، تزوتان. (1387). مفهوم ادبیات. ترجمۀ کتایون شهپرراد. چاپ اول. تهران: نشر قطره.
• رازی، شمس‌الدین محمد. (1388). المعجم فی معاییر اشعار عجم. چاپ اول. تهران: انتشارات علم
• رضایی، حدائق؛ پردل، مجتبی؛ رفیعی، عادل. (1396). «آفرینش معانی پیدایشی در شعر سپید بر پایۀ نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی.» جستارهای زبانی. 38. صص. 43-66.
• رضایی، حدائق؛ پردل، مجتبی؛ رفیعی، عادل. (1396). «سازوکارهای مفهومی دخیل در خوانش‌های گوناگون شعر از منظر شعرشناسی شناختی: مورد کامران رسول‌زاده.» زبانشناسی و گویش‌های خراسان. 17. صص. 49-79.
• زرین‌کوب، عبدالحسین (1393). ارسطو و فن شعر. چاپ نهم. تهران: انتشارات امیر کبیر.
• دهقان، مسعود و وهابیان، بهناز. (1397). «خوانش استعاری‌ـ‌شناختی اشعار کابوس‌های روسی اثر پناهی بر اساس انگارۀ نظریۀ آمیختگی مفهومی.» مطالعات زبانی و بلاغی. 9(17). 141-166.
• دهقان، مسعود و وهابیان، بهناز. (1398). «نگاهی به ادبیات از دیدگاه زبان‌شناسی.» شعرپژوهی. انتشار آن‌لاین.
• سیار، پیروز. (1393). عهد عتیق. چاپ اول. تهران: انتشارات هرمس.
• سونسون، گوران. (1390). نشانه‌شناسی عکاسی. ترجمۀ مهدی مقیم‌نژاد. چاپ دوم. تهران: نشر علمی.
• جعفری، علیرضا و فرهمند، مسعود. (1394). نظریه‌های شعر در قرن بیستم. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• جورکش، شاپور. (1393). بوطیقای شعر نو. چاپ چهارم. تهران: انتشارات ققنوس.
• صادقی، لیلا، 1391، «خوانش شعر ’حکایت‘ اثر شاملو با رویکرد شعرشناسی شناختی،» پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، 4(12)، 149-167.
• عبدالملکیان، گروس. (1393). پذیرفتن. چاپ دوم. تهران: نشر چشمه.
• عبدالملکیان، گروس. (1393). حُفره‌ها. چاپ دوازدهم. تهران: نشر چشمه.
• عبدالملکیان، گروس. (1397). سه‌گانۀ خاورمیانه. چاپ هشتم. تهران: نشر چشمه.
• کیسبی‌یر، آلن. (1394). درک فیلم. چاپ نهم. تهران: نشر چشمه.
• گردون، گراهام. (1394). فلسفۀ هنرها: درآمدی بر زیبایی‌شناسی. ترجمۀ مسعود علیا. چاپ اول. تهران: انتشارات ققنوس.
• لوتمن، یوری. (1392). نشانه‌شناسی سینما و زیبایی‌شناسی سینما. ترجمۀ مسعود اوحدی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سروش.
• مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی. (1385). مثنوی معنوی. چاپ چهل‌ونهم. تهران: صدای معاصر.
• متز، کریستین. (1395). نشانه‌شناسی سینما. ترجمۀ روبرت صافاریان. چاپ اول. تهران: نشر سینما.
• مقیم‌نژاد، مهدی. (1393). عکاسی و نظریه. چاپ اول. تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی.
• Booth, M. (2017). Shakespeare and Conceptual Blending. Switzerland: Palgrave Macmillan.
• Coogan, D. (2008). The Old Testament: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
• Dzeren-Glowacka, S. (2012). 'Formal and Conceptual Blending in Terry Pratchett's Discworld'. UK-CLA Meetings 1: 193-208.
• Eco, U. (1992). Interpretation and Overinterpretation. Cambridge: Cambridge University Press.
• Evans, V. & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Fauconnier, G. & Turner, M. (1998a). 'Conceptual integration networks'. Cognitive Science 22, 2: 33–187.
• Fauconnier, G. & Turner, M. (1998b). 'Principles of conceptual integration'. Discourse and Cognition: 269–83.
• Fauconnier, G., & Turner, M. (1998). 'Conceptual Integration Networks'. Cognitive Science 22: 133-87.
• Fauconnier, G. & Turner, M. (1999). 'Metonymy and conceptual'. Metonymy in Language and Thought: 77–90.
• Fauconnier, G., & Turner, M. (2002). The way We Think: Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities. New York: Basic Books.
• M. (2005). 'The Poem as Complex Blend: Conceptual Mappings of Metaphor in Sylvia Plath's "The Applicant"'. Language and Literature 14(1): 25-44.
• Gavins, J. & Steen, G. (2003). Cognitive Poetics in Practice. London: Routledge.
• Kiang, M. (2005). 'Conceptual bending theory and psychiatry'. Cognitive Science 3(1):13-25.
• Nöth, W. (1995). Handbook of Semiotics. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
• Turner, M. (2004). 'The Ghost of Anyone's Father'. In Bradshaw, G., Bishop, T. & Turner, M. (eds.), Shakspearean International Yearbook (4): (72-97). Hants, UK: Ashgate Publishing Limited.
• Turner, M. (2006). 'Compression and representation'. Language and Literature 15(1):17-27.
• Turner, M. (2006). 'The Art of Compression'. In Turner, M. (ed.), The Artful Mind. New York: Oxford University Press.
• Turner, M (2014). The Origins of Ideas: Blending, Creativity, and the Human Spark. Oxford: Oxford University Press.