بررسی ساخت هجا در گویش مشهدی بر اساس نظریه‌ی همخوان- واکه

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 12، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، دی 1399، صفحه 317-343   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.48629.0

نویسنده

سعیده شجاع رضوی^*

پژوهشگاه میراث فرهنگی

چکیده

بررسی ساخت هجا در شناخت واجی یک گویش از اهمیت به سزایی برخوردار است. پژوهش حاضر در قالب طرحی میدانی به بررسی ساخت هجایی گویش مشهدی پرداخته و بر اساس نظریه‌ی همخوان- واکه به شیوه‌ی واج آرایی همخوان‌ها و همچنین تاثیر واکه‌ی هسته‌ی هجا در انتخاب خوشه‌های همخوانی می‌پردازد. داده‌های زبانی این پژوهش حاصل مصاحبه با ده گویشور ساکن مشهد شامل زن و مرد بین سنین 60 تا 80 سال و کم سواد است. در ضمن پژوهشگر خود نیز گویشور بومی می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که عنصر هجایی در گویش مشهدی هسته است که قبل از آن حداکثر دو همخوان و بعد از آن نیز حداکثر دو همخوان می‌توانند قرار گیرند. طی این بررسی مشاهده شد که تمایل گویش مشهدی بیشتر بر هجاهای کوتاه است به صورتی که در اغلب موارد در مقایسه با فارسی معیار درج واکه یا فرایند واج افزایی را شاهد می‌باشیم. واژه‌هایی مانند: بزرگ/bozor@Š/، ترش/ toroS/، سطل/s{tel/ نشانگر این فرایند می‌باشد. فرایند واج افزایی  در این گویش به چهار دسته تقسیم می‌شود که در این پژوهش به تفصیل به آن پرداخته شد.

کلیدواژه‌ها

گویش مشهدی؛ ساخت هجا؛ نظریه‌ی همخوان واکه؛ فرایند واج افزایی

مراجع

• ادیب طوسی، م.( 1341). لغات نوقانی(مشهدی). نشریه‌ی دانشکده ادبیات تبریز، ۲/۱،۳، ۱-۴۱.
• اکبری شالچی، ا. (1370). فرهنگ گویش خراسان بزرگ. اوّل. تهران: نشر مرکز.
• بینش، ت.(1339). چند اصطلاح هواشناسی در لهجه‌ی مشهدی. نشریه فرهنگ خراسان،۲/۱،۴، ۳۳-۳۶.
• پهلوان نژاد، م. ر.(1388). بررسی و توصیف واژگانی در گویش مشهدی. چکیده مقالات اولین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبانشناسی(۳۳) مشهد: دانشگاه فردوسی.
• پهلوان نژاد، م. ر.(1389) بررسی صامت‌های میانجی در گویش مشهدی. خلاصه مقالات همایش بین المللی گویشهای مناطق کویری ایران.(۱۲۳) سمنان: دانشگاه سمنان.
• پیش قدم، ر. شریفی، ش. عطاران، آ.(1393) بررسی کاربرد فعل رفتن در گویش مشهدی و زبان انگلیسی: شباهت‌ها و تفاوت‌ها. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، ۶/۹ ، ۱۱، ۵۵-۷۷.
• حبیب الهی، م. (1347). کیفیت و بررسی فعل در لهجه‌ی مشهدی. دانشکده ادبیات مشهد،۳/۷، ۳، ۲۰۰-۲۴۴.
• حسینی، ز.(1388). بررسی صامتهای میانجی در گویش مشهدی. چکیده مقالات اولین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبانشناسی. (۲۱۱) مشهد: دانشگاه فردوسی.
• حسینی معصوم، س و حسینی، ت (1392). بررسی فرایندهای واجی در گفتار کاربران لهجه مشهدی با تحصیلات مختلف در مقایسه با زبان فارسی معیار. مجله زبانشناسی و گویشهای خراسان.۵/ ۹، ۱۰، ۱۱۹-۱۴۱.
• حیدری پور، م. (1388). فرایند مرگ لهجه‌ی مشهدی : عوامل و روشهای جلوگیری از آن. چکیده مقالات اولین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبانشناسی.(۲۱۳)مشهد: دانشگاه فردوسی.
• خانلری،پ. (1373) دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ سوم، تهران. انتشارات توس.
• خزایی، آ. (1388). بررسی و توصیف آوایی افعال در گویش مشهدی. چکیده مقالات اولین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبانشناسی. (۴۱)مشهد: دانشگاه فردوسی.
• داورپناه، ا. (1387). بررسی اجتماعی زبان فارسی در مشهد. نخستین همایش بین المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران. (۱۸) زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
• زارعی، م. (1385). بررسی جامعه شناختی گوناگونی گویش مشهدی بر اساس متغیرهای سن، طبقه‌ی اجتماعی و جنسیت. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). تهران: دانشگاه پیام نور.
• شهریاری راد، پ. (۱۳۹۵) بررسی گویش مشهدی، چاپ اول، مشهد: نشر کتابدار.
• شهریاری راد، پ. (۱۳۹۶) ریشه شناسی ۶۵ واژه در گویش مشهدی،چاپ اول، مشهد: نشر کتابدار.
• شهریاری راد، پ(۱۳۹۴) بررسی زبانشناختی گویش مشهدی، اثبات مشهدی به عنوان یک گویش، سومین همایش ملی زبانشناسی و آموزش زبان فارسی ، چشم انداز پژوهش‌های زبان در قرن ۲۱. (۱۸-۳۷) مشهد: دانشگاه فردوسی.
• صادقی، ع.(1349). بررسی جامعه شناختی گوناگونی گویش مشهدی بر اساس متغیرهای سن، طبقه‌ی اجتماعی و جنسیت. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). تهران: دانشگاه پیام نور.
• زمردیان، ر. (1368). زبان‌شناسی عملی، جلد اول، مشهد: انتشارات آستان قدس.
• ظفر محجوب، ز. (1341). گویش مشهد. (پایان‌نامه‌ی کارشناسی). مشهد: دانشگاه فردوسی.
• فیروزیان، آ. (1389). بررسی فرایندهای واجی در گویش مشهدی بر اساس واج شناسی خود واحد. خلاصه مقالات همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران، (۱۱۳) سمنان: دانشگاه سمنان.
• کرد زعفرانلو کامبوزیا، ع.(1390). واج شناسی رویکردهای قاعده بنیاد. چاپ اول، تهران: سمت.
• کلباسی، ا.(1388). فرهنگ توصیفی گونه‌های زبان ایرانی، تهران.: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• میرخدیوی، ا. (1363). اشعار مشهدی: گزیده شیرین ترین لطایف نظم و نثر و اشعاری به لهجه‌ی مشهدی از آداب و رسوم مردم خراسان. مشهد: انتشارات باستان.
• ناظران پور، م. (1386). برخی از آداب و رسوم مشهد قدیم به لهجه‌ی شیرین مشهدی. مشهد: سنبله.
• نجاتیان، ح. (1390). بررسی و توصیف گویش مشهدی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). مشهد: دانشگاه فردوسی.
• وحیدیان کامیار، ت.(1383). گویش مشهدی. دومین همایش زبان‌های ایرانی و زبان‌شناسی ایران،(۵۵۱-۵۶۷) مشهد: دانشگاه فردوسی.
• وحیدیان کامیار، ت.(1384). بررسی کوتاه ویژگی‌های فارسی مشهدی. فرهنگ و هنر خراسان، ۱۳/۷، ۳، ۱۰۱-۱۰۷.
• مشکوه الدینی، م.(1385). ساخت آوایی زبان. چاپ پنجم. مشهد: دانشگاه فردوسی.
• مشکوه الدینی، م.(1387). رابطه‌ی لهجه‌ی رسمی و لهجه‌ی محلی زبان فارسی. نامه‌ی فرهنگستان، ۱۰/۱، ۲۴-۷۱.
• یارشاطر، ا.(1336). زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی. مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران، ۵/۱و۲، ۳۱-۳۹.
• Burquest, DA (2001). Phonological Analysis: A functional approach. 2 nd ed. Dallas: SIL
  Carr, P. (2008). A Glossary of Phonology. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Clements,G. N,& S. J. Keyser(1983). CV phonology: a generative theory of syllable. Linguistic Inquiry Monograph9.Cambridge, Mass.: MIT Press Pp191.
• Crystal,D.(2008). A dictionary of linguistics and phonetics. 6^thLondon: Blackwell Publishing.
• Jenson, J. T. (2004). Principles of Generative Phonology an introduction, Benjamins Publishing Company.volume250. Ottawa : University of Ottawa Press.
• Hayes, B. (2009). Introductory phonology. London: Blackwell.
• Laver, J. (1995). Principles of phonetics Cambridge Textbooks in Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1994.Pp.xxviii+502 appendices.
• Trubetskoy, N. S. (1958). Grundzüge der Phonologie (Travaux du Cercle Linguistique de Prague, 7.) Prague. Translated as Principles of Phonology (by CAM Baltaxe). Berkeley: University of California Press, 1969.