چالش ناسازگاری پیشینه توراتی قصه های قرآن با سیاق آیات

علوم قرآن و حدیث

مقاله 10، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، شهریور 1401، صفحه 197-214   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2021.70657.1115

نویسنده

روح الله نجفی^*

دانشیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

در مقام فهم قصه‌های قرآن، گاه دو وجه محتمل است که یکی را پیشینه تاریخی قصه در تورات و دیگری را سیاق آیات قرآن تقویت می‌کند. در این سنخ مواضع، این چالش رخ می‌نماید که کدام یک از این دو قرینه را باید بر دیگری تقدم و رجحان نهاد. در قصه برادرکُشی پسر آدم، در قصه خندیدن همسر ابراهیم، در قصه برهنگی آدم و حواء، در قصه فروش یوسف و در قصه رسالت نهصد و پنجاه ساله نوح می توان مصادیقی از مسأله فوق را ملاحظه کرد.
تحقیق حاضر پس از تحلیل این نمونه های پنجگانه، بدان منتهی شده است که نمی‌توان برای خروج از چالش تعارض پیشینه توراتی با سیاق آیات، راهکاری ثابت پیشنهاد کرد بلکه داوری نهایی در هر مورد، برحسب عوامل متعدد، متغیر است. به دیگر بیان، عواملی نظیر شدت و ضعف سیاق، تعیین کننده بودن یا نبودن استشهاد به تورات، وجود یا عدم قرینه برای نادیده‌انگاری سیاق یا نادیده‌انگاری پیشینه توراتی، در مقام داوری اثرگذار هستند.  

کلیدواژه‌ها

سیاق؛ تورات؛ فهم؛ تفسیر؛ قصه قرآن

مراجع

ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی، (1431 ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.

ابن عاشور، محمد الطاهر، (1420 ق)، التحریر و التنویر ، بیروت: موسسه التاریخ العربی.

ابن عطیّه، ابو محمد عبد الحق ،( بی تا) المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار ابن حزم.

ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، (2010م)،تفسیر البحر المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1366 ش)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

رشیدرضا، محمد،(1426 ق)، تفسیرالقرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار، بیروت: دار الکتب العلمیه.

زمخشری، محمود بن عمر،(1429ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، (1422 ق)، الاتقان فی علوم القرآن ، تصحیح: محمد سالم هاشم، بی جا: منشورات ذوی القربی.

شریعتی، علی، (1375ش)، انسان (مجموعه آثار شماره 24)، تهران: انتشارات الهام.

شوکانی، محمد بن علی،(1430ق)، فتح القدیر، بیروت: دارالکتاب العربی.

طباطبایی، محمد حسین،(1430ق )،المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه دار المجتبی.

طبری، محمد بن جریر، (بی تا)، تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ .

طوسی، محمد بن حسن،( 1431 ق)، التبیان فی تفسیر القرآن،تصحیح: احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: الامیره.

فخررازی، محمد بن عمر، (26-1425 ق)، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب؛ بیروت: دارالفکر.

فرّاء ، یحیی بن زیاد ،(1432ق)، معانی القرآن ، تحقیق: عماد الدین بن سید آل درویش، بیروت: عالم الکتب.

قرآن عظیم ؛ ترجمه فارسی بر اساس ترجمه تفسیر طبری، (1390ش)،  به اهتمام : محمد علی منصوری، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.

کتاب مقدس (ترجمه قدیم) ؛ شامل کتب عهد عتیق و عهد جدید ،(2005 م)، بی جا: انتشارات ایلام.

ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد، (بی تا)، تفسیر الماوردی: النکت والعیون، بیروت: دارالکتب العلمیة.

محلّی، محمد بن احمد، و سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر ،(1432ق)، تفسیر الجلالین، بیروت: مکتبه العصریه.

مقاتل بن سلیمان،(1424ق)،تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: احمد فرید، بیروت: دارالکتب العلمیه.

هاشمی رفسنجانی، ‏اکبر و جمعی از محققان، (1375ش)، تفسیر راهنما، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.