شاخص‌های عملکرد پیشنهادی برای بهبود سواد اطلاعاتی مبتنی بر مبانی سواد دیداری در کتابخانه‌های دانشگاهی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 8، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 167-188   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.69452.1018

نویسندگان

فریبرز درودی^{* 1}؛ عادل سلیمانی نژاد²

¹استادیار، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران‌داک)، تهران، ایران

²دانشیار، بخش علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

مقدمه: هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مؤلفه‌های سواد دیداری برای تقویت سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌های دانشگاهی است.
روش‌شناسی:‌ روش پژوهش ترکیبی از روش دلفی و پیمایشی است و نوع آن کاربردی است. رویکرد پژوهش نیز کمی است. جامعه آماری پژوهش ۹ نفر از اعضای هیئت‌علمی که متخصصان برتر آشنا با مبانی سواد اطلاعاتی و دیداری از دانشگاه‌ها و مؤسسات مختلف آموزش عالی بودند در پنل دلفی است. شاخص‌های عملکرد پیشنهادی نهایی از پنل دلفی استخراج شد. در مرحله محک‌زنی نیز از 30 نفر از دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان بهره گرفته شد. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی پرسشنامه به‌روش روایی صوری مورد بررسی قرار گرفت و برای پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتیجه برابر با 73/0 بود.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که مؤلفه‌های مهم مدل شاخص‌های عملکردی پیشنهادی سواد دیداری شامل این موارد می‌شود: مهارت شناخت دیداری، ارزش‌گذاری منابع دیداری، کاربرد منابع دیداری در بخش مرجع، ارزیابی ماهیت اطلاعات، شناسایی کلیدواژه‌های کاوش دیداری‌ها، کنترل اصطلاح‌های حوزه‌ دیداری، تطبیق نتایج جست‌وجوی دیداری، فرمول‌بندی در راهبردهای کاوش اطلاعات دیداری، تعیین معیارهای مناسب ارزیابی تصویر، تشخیص خطاهای منابع دیداری، سازماندهی دیداری‌ها در پژوهش، تدوین فرایندهای جست‌وجو، ارزیابی و انتقال اطلاعات دیداری، بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای تولید تصویر مناسب، اصلاح و ویرایش تصاویر، تولید و ارائه گرافیک‌های مناسب، بازنمایی بهتر نگاره‌های دیداری، رعایت موارد امنیت و محرمانگی تصاویر، دسترسی آزاد به منابع دیداری، استفاده قانونی از دیداری‌ها، رعایت حقوق مؤلف در استفاده از تصویر، جلوگیری از سرقت علمی دیداری‌ها و رعایت استنادهای دقیق و کامل در بهره‌گیری از منابع دیداری.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که تمامی شاخص‌های عملکرد پیشنهادی از نظر متخصصان و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در بهبود فعالیت حرفه‌ای در دستیابی به منابع اطلاعاتی دیداری در کتابخانه‌ها نقش مؤثری دارد و می‌تواند به کاربران در بازیابی و استفاده بهتر از تصاویر و رسانه‌های دیداری یاری رساند. همچنین طراحی مدل و آزمون آن نشان داد که تمامی نتایج حاصل از هفت استاندارد سواد دیداری بر تقویت سواد اطلاعاتی تأثیر مثبت داشته است.

کلیدواژه‌ها

سواد اطلاعاتی؛ سواد دیداری؛ شاخص‌های عملکردی؛ کتابخانه‌های دانشگاهی

مراجع

ACRL Visual Literacy Competency Standards for Higher Education (2011). Approved by the ACRL Board of Directors, Retrieved May 12, 2020, from:https://www.ala.org/acrl/ standards/visualliteracy

Avgerinou, M., & Ericson, J. (1997). A review of the concept of visual literacy. British Journal of Educational Technology, 28(4), 280-291. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8535.00035

Beene, S., & Robinson, S. M. (2017). When research does not start with a question: Teaching with the framework and visual literacy standards within art and architecture librarianship. Art Documentation: Journal of the Art Libraries Society of North America, 36(2), 254-280. DOI: https://doi.org/10.1086/694243

Blummer, B. (2015). Some Visual Literacy Initiatives in Academic Institutions: A Literature Review from 1999 to the Present. Journal of Visual Literacy, 34(1), 1-34. DOI: https://doi.org/10.1080/23796529.2015.11674721

Brumberger, E. (2021). The potential of eye tracking for visual literacy research. Journal of Visual Literacy, 40(1), 34-50. DOI: https://doi.org/10.1080/1051144X.2021.1902040

Curzon, S. C. (2000). Developing a program of information literacy. College & Research Libraries News, 61(6), 483-491. Retrieved May 12, 2020, from: f=https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/article/view/19538/22987

Eddy, M. D. (2013). The Shape of Knowledge: Children and the Visual Culture of Literacy and Numeracy. Science in Context, 26(2), 215–245. DOI: https://doi.org/10.1017/S0269889 713000045

Gross, M., Latham, D., & Julien, H. (2018). What the framework means to me: Attitudes of academic librarians toward the ACRL framework for information literacy for higher education. Library & Information Science Research, 40(3-4), 262-268. DOI:https://doi.org/10.1016/j.lisr.2018.09.008

Harris, B. R. (2006). Visual information literacy via visual means: three heuristics. Reference services review, 34(2), 213-221. DOI: https://doi.org/10.1108/00907320610669452

Harris, B. R. (2010). Blurring borders, visualizing connections: Aligning information and visual literacy learning outcomes. Reference Services Review, 38(4), 523-535. DOI: https://doi.org/10.1108/00907321011090700

Julien, H., Gross, M., & Latham, D. (2018). Survey of information literacy instructional practices in US academic libraries. College & research libraries, 79(2), 179-199. DOI: https://doi.org/10.5860/crl.79.2.179

Keeran, P., Bowers, J., Crowe, K., & Korfitzen, K. (2019). Using Visual Materials to Teach Information Literacy Outside the Arts Curriculum. Art Documentation: Journal of the Art Libraries Society of North America, 38(1), 141-158. DOI: https://doi.org/10.1086/ 70 2894

Koltay, T. (2011). The media and the literacies: Media literacy, information literacy, digital literacy. Media, Culture & Society, 33(2), 211-221. DOI: https://doi.org/10.1177/ 0163443710393382

Krebs, J. (2015). Visual, Pictorial, and Information Literacy. IMAGE. Zeitschrift für interdisziplinäre Bildwissenschaft, 22, 7-25. DOI: https://doi.org/10.25969/mediarep/ 16477v

Mackey, T. P., & Jacobson, T. E. (2011). Reframing information literacy as a metaliteracy. College & research libraries, 72(1), 62-78. DOI: https://doi.org/10.5860/crl-76r1

Meeks, A. (2017). Learning to look critically: teaching and learning visual literacy in art and design librarianship. Art Libraries Journal, 42(2), 89-94. DOI: https://doi.org/ 10.1017/alj.2017.9

Mittal, S., Roy, S., Kumar, M., & Sameer, A. (2021). Introducing Visual Literacy Activities for Primary School Children in India. In Design for Tomorrow,3(745-760), Singapore: Springer. DOI:https://doi.org/10.1007/978-981-16-0084-5_61

Rader, H. (1990). Bibliographic instruction or information literacy. College & Research Libraries News, 51(1), 18-20. Retrieved May 12, 2020, from:  https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/article/view/21220/26292

Rieh, S. Y., Bradley, D., Brennan-Wydra, E., Culler, T., Hanley, E., & Kalt, M. (2019). Librarian role-playing as a method for assessing student information literacy skills. Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 56(1), 227-236. DOI: https://doi.org/10.1002/pra2.18

Rockman, I. F. (2019). Integrating information literacy into the learning outcomes of academic disciplines: A critical 21st-century issue. College & Research Libraries News, 64(9), 612-615. Retrieved May 12, 2020, from: https://crln.acrl.org/index.php/crlnews/ article/view/21150/26152

Schwartz, J. (2018). Visual literacy: Academic libraries address 21st century challenges. Reference Services Review, 46 (4), 479-499. DOI: https://doi.org/10.1108

Solimine, G., & Marzal García-Quismondo, M. Á. (2020). Proposal of Visual Literacy Indicators for competencies courses: an academic literacy perspective for academic excellence. Proposal of Visual Literacy Indicators for competencies courses: an academic literacy perspective for academic excellence, 11(1), 17-35. Retrieved May 12, 2020, from: https://www.torrossa.com/it/resources/an/4606296

Sutton, R. E. (1993). Information Literacy Meets Media Literacy and Visual Literacy. ERIC Number: ED363307. Retrieved May 12, 2020, from: https://eric.ed.gov/?id=ED363307

Thompson, D. S., & Beene, S. (2020). Uniting the field: using the ACRL Visual Literacy Competency Standards to move beyond the definition problem of visual literacy. Journal of Visual Literacy, 39(2), 73-89. DOI:10.1080/1051144X.2020.1750809

Yevelson-Shorsher, A., & Bronstein, J. (2018). Three perspectives on information literacy in academia: Talking to librarians, faculty, and students. College & Research Libraries, 79(4), 535-553. DOI: https://doi.org/10.5860/crl.79.4.535