بررسی کیفی مریم گلی دارویی (Salvia officinalis L.) تازه و خشک در نوبت های مختلف برداشت

علوم باغبانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 بهمن 1401   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhs.2023.79843.1213

نویسندگان

اسما مشت زن¹؛ علیرضا یاوری^{* 2}؛ مژگان سلیمانی زاده³

¹دانشگاه هرمزگان

²گروه علوم و مهندسی یاغبانی- دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی- دانشگاه هرمزگان

³گروه علوم و مهندسی باغبانی- دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی- دانشگاه هرمزگان بندرعباس- ایران

چکیده

مریم‌گلی دارویی با نام علمیSalvia officinalis L. گیاهی علفی و چندساله و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) می‌باشد. این گیاه به‌‌دلیل دارا بودن اسانس، یک گیاه مهم اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. امروزه اسانس این گونه، در صنایع داروسازی، عطرسازی و فرآورده‌های آرایشی- بهداشتی کاربردهای مهمی دارد. خشک کردن فرایند پس از برداشتی است که در کشت و کارهای با مقیاس صنعتی، به‌دلیل حجم بالایی گیاه تازه تولیدی نیازمند فضای مکانی بزرگ و هزینه‌های بالا، چه به لحاظ سخت‌افزاری و چه به لحاظ نیروی انسانی، می‌باشد تا پس از آن جهت استخراج اسانس به کارخانه انتقال یابد. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی عملکرد کمی و کیفی اسانس گیاه مریم‌گلی دارویی در برداشت‌های مختلف در طول فصل رشد از گیاه تازه و خشک در شرایط آب و هوایی شهرستان سعادت‌شهر استان فارس انجام شد. بدین منظور، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با ۳ تکرار اجرا گردید. عامل اول شامل سه زمان مختلف برداشت (سه نوبت برداشت) و عامل دوم نوع بافت گیاهی (تازه و خشک) بود. استخراج اسانس با استفاده از دستگاه طرح کلونجر براساس فارماکوپه بریتانیا صورت گرفت. جهت آنالیز و شناسایی ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس نمونه‌ها به دستگاه‌های GC و GC-MS تزریق شدند. نتایج نشان داد که اثر متقابل زمان برداشت و نوع بافت گیاهی بر بازده اسانس گیاه مریم گلی در سطح احتمال ۱ درصد معنی‌دار شد. مقایسه میانگین اثرات متقابل زمان برداشت و نوع بافت گیاه نشان داد که بالاترین بازده اسانس گیاه مریم گلی مربوط به زمان برداشت دوم (۰۵/۰۵/۱۳۹۹) و بافت گیاهی خشک که معادل ۱۸/۱ درصد (وزنی/وزنی) بود، به‌دست آمد که نسبت به دیگر تیمارها، اختلاف معنی‌داری را نشان داد. بررسی ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس این گونه مشخص کرد که در مجموع ۳۴ ترکیب در اسانس سرشاخه‌های ‌گل‌دار گیاه مریم‌گلی در نمونه‌های جمع‌آوری شده شناسایی شد. هیدروکربن‌های منوترپنی گروه اصلی سازنده ترکیبات در همه نمونه‌های گیاهی مورد مطالعه بود. ترکیب‌های شاخص تشکیل‌دهنده اسانس عبارتند از: 1، 8- سینئول، آلفا- توجون، بتا- پینن و کامفور. مقایسه میانگین اثرات متقابل زمان برداشت و نوع بافت گیاهی بر ترکیبات عمده اسانس نشان داد که اثر متقابل زمان برداشت و بافت گیاهی بر 1، 8- سینئول معنی‌دار نمی‌باشد. اما در ترکیبات آلفا- توجون و کامفور در سطح احتمال ۱ درصد و در بتا- پینن در سطح احتمال ۵ درصد معنی‌دار گردید. به‌طور کلی، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که عملکرد بازده اسانس در حالت خشک بیشتر از حالت تازه بوده و زمان‌های برداشت مختلف بر عملکرد کمی و کیفی اسانس تاثیر معنی‌داری داشتند. باتوجه به اینکه عملکرد اسانس در زمان‌های برداشت مختلف از نظر کمی و کیفی در طول فصل رشد دارای نوسان‌ می‌باشد، لزوم شناسنامه‌دار کردن اسانس حاصل از هر نوبت برداشت جهت ورود موفق به بازار ضروری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

اسانس؛ خشک کردن؛ عملکرد؛ هیدروکربن های منوترپنی

مراجع