ترجمه‌پذیری ایهام: بررسی برگردان اشعار حافظ به فرانسه

پژوهش های زبان و ترجمه فرانسه

مقاله 2، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 11، اسفند 1402، صفحه 33-57   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/rltf.2024.86781.1103

نویسندگان

همایون اسلامی¹؛ سعدی جعفری کاردگر^{* 2}؛ محمد جواد کمالی²

¹گروه فرانسه، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²گروه فرانسه، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

ایهام یکی از آرایه‌های ادبی زبان فارسی است، که درطول زمان اعتبار بیشتری کسب کرده‌است، و اکنون یکی از جنبه‌های ممتاز ادبیات فارسی تلقی می‌شود. در واقع، اگر شناخته‌شده‌ترین شاعر فارسی‌زبان در جهان را حافظ بدانیم، باید اذعان کنیم که مهمترین مشخصۀ شعر او ایهام است. مَرسوم نبودنِ اِعراب‌گذاری در خطِ فارسی، این امکان را فراهم می‌کند که بتوان واژه‌ها را به‌صورت‌های مختلفی قرائت کرد، که این می‌تواند از مهمترین عواملِ تولیدِ ایهام باشد، و شاید همین تفاوتی که میان خط فارسی و خط‌های غربی هست، دلیلِ نبودِ آرایه‌ای مشابهِ ایهام در ادبیات غرب باشد، و دلیلِ این ‌که ترجمه‌شناسان غربی هرگز ترجمۀ ایهام را به شکل جدی مطالعه نکرده‌اند. در ایران هم تا جایی که می‌دانیم نه ادب‌پژوهان در توضیح دقیق ایهام چندان موفق بوده‌اند، نه ترجمه‌پژوهان نگاهی جدی به ترجمۀ آن داشته‌اند. ایهام، از طرفی یکی از پیچیده‌ترین ابزارهای هنری ادبیات ماست، و از طرف دیگر روش‌های کنونی ترجمه نتوانسته صورت و محتوای آن را به ‌نحو موفقیت‌آمیزی به زبان‌های دیگر منتقل کند. پرسش ما این است که آیا می‌توان برای ترجمۀ ایهام دستورالعملی تعریف کرد که بتواند آن را تا حد ممکن به زبان مقصد منتقل کند؟ در پاسخ، ابتدا برای رفع ابهاماتِ موجود در تعریفِ استعاره، چارچوبِ تئوریکِ تازه‌ای ارائه می‌کنیم. سپس، ضمن تحلیل ترجمۀ شماری از بیت‌های ایهام‌دارِ حافظ، نشان می‌دهیم که می‌توان آن‌ها را، بر اساس روش ترجمه، به چند دسته تقسیم کرد. نهایتاً، پیشنهادهایی برای ترجمۀ ایهام مطرح می‌کنیم، که می‌تواند اتلاف معنایی را کاهش دهد.

کلیدواژه‌ها

ایهام"؛ ترجمه"؛ حکایتَک"؛ حافظ"؛ "؛ فوشه‌کور"

مراجع