ظرفیت‌سنجی توسعۀ میان‌افزا در بافت‌های فرسودۀ شهری (نمونه: محلۀ صومعه‌بیجار شهر رشت )

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 22، شماره 2 - شماره پیاپی 47، مرداد 1403، صفحه 49-73   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2024.51189.0

نویسندگان

فرزانه رازقی¹؛ اسماعیل آقایی زاده^{* 2}؛ اصغر شکرگزار³

¹کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

³استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

توسعۀ بی‌ضابطۀ شهرها و مشکلات ناشی از آن، سبب شده تا رویکردهای متنوعی برای توسعۀ درونی شهرها پیشنهاد شود؛ ازجملۀ این رویکردها می‌توان به توسعۀ میان‌افزای شهری اشاره کرد. بافت‌های فرسودۀ شهری بنابر ماهیت خود می‌توانند بستری مناسب برای این نوع توسعه باشند تا در کنار کاهش فضاهای مسئله‌دار شهری، از گسترش بی‌رویۀ شهری جلوگیری شده و توسعۀ درونی در شهرها محقق شود؛ اما پیش از هر گونه اقدامی باید ظرفیت این بافت‌ها برای این نوع توسعه سنجیده شود. براین‌اساس، هدف این پژوهش بررسی ظرفیت محلۀ صومعه‌بیجار شهر رشت، که ازجمله محله‌های واقع در بافت فرسودۀ شهر رشت به شمار می‌رود، در راستای توسعۀ میان‌افزا است. برای دستیابی به اهداف پژوهش، از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. داده‌هاى مورد نیاز با استفاده از مطالعات اسنادی و بازدید میدانى (برداشت کاربری‌ها) گردآورى شده و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برابر با 347 خانوار تعیین شد. درنهایت، داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از آزمون ناپارامتریک علامت، مدل AHP و تحلیل خاکستری تحلیل شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که محدودۀ مورد مطالعه، به‌جز در بخش اقتصادی، در سایر بخش‌ها، ازجمله: اجتماعی، زیست‌محیطی و کالبدی آمادگی لازم را برای اجرای توسعۀ درونی شهری با رویکرد توسعۀ میان‌افزا دارد؛ البته قابل ذکر است که این میزان در همۀ بلوک‌های محلۀ مورد مطالعه یکسان نبوده و تفاوت‌هایی در بین آنها قابل مشاهده است. همچنین، محلۀ صومعه‌بیجار برخلاف آنچه تصور می‌شود، آمادگی نسبتاً خوبی برای توسعه از نوع میان‌افزا دارد. هر چند که به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین موضوع‌هایی که در این زمینه نیازمند توجه جدی است، اعتمادسازی مسئولان برای ساکنین محله برای اجرای بهینۀ طرح‌هایی مانند طرح‌های توسعۀ شهری است.
 

کلیدواژه‌ها

توسعۀ میان‌افزای شهری؛ بافت فرسوده؛ محلۀ صومعه‌بیجار؛ رشت

مراجع

1. احدنژاد، م.، احمدی، ل.، شامی، ا.، و حیدری، ت. (1392). بررسی روند توسعۀ درون شهری با تأکید بر تغییرات تراکم و کاربری اراضی، نمونۀ موردی بافت فرسودۀ شمالی شهر زنجان (1388-1375). آمایش جغرافیایی فضا، 3(8)، 119-99.
2. پورجعفر، م.، خدائی، ز.، و پورخیری، ع. (1390). رهیافتی تحلیلی در شناخت مؤلفه ها، شاخصها و بارزههای توسعه پایدار شهری. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 3(3)، 36- 25.
3. ثابت کوشکی نیان، م.، حاتمی نژاد، ح.، و حاتمی نژاد، ح. (1392)، سنجش پارامتر های فیزیکی موثر در بافت های فرسوده (نمونه موردی: شهر طرقبه). آمایش محیط، 6(23)، 78- 51.
4. حسینی، ع.، پوراحمد، ا.، حاتمی نژاد، ح.، و رضایی‌نیا، ح. (1392). راهبردهای ساماندهی بافت فرسوده ی محله قیطریه با استفاده از روش QSPM. باغ نظر، 10(24)، 90-79.
5. حسینی، ه.، قدرتی، ح.، میره، م.، و زنگنه، ی. (1392). پایداری شهری بر بنیان توسعۀ مشارکت شهروندی)مطالعۀ موردی: شهر سبزوار(. جغرافیا و پایداری محیط، 3(1)، 66- 41.
6. دهقان منشادی، م. (1385). توسعۀ پایدار در سایه روشن شهر، یزد: مفاخر.
7. رازدشت، ع.، یغفوری، ح.، و ملکی، آ. (1391). مقیاس شاخص‌های پایداری شهر کوچک دهدشت با متوسط نظام شهری کشور با تاکید بر توسعۀ پایدار شهری. آمایش محیط، 1(18)، 144- 125.
8. رفییعان، م.، و شالی، م. (1391). تحلیل فضایی سطوح توسعه‌یافتگی به تفکیک مناطق شهری. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 16(4)، 49- 25.
9. رهنما، م.، و خوشاب، ع. (1392). اولویت‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری در شهر جیرفت با تأکید بر شاخص‌های اجتماعی ـ اقتصادی و کالبدی. پژوهش‌های بوم شناسی شهری، 4(2)، 26- 9.
10. زیاری، ک.، پوراحمد، ا.، و حمز‌ پور، ر. (1395). شناسایی و بررسی پتانسیل‌ها و قابلیت‌های موجود زمین با تأکید بر توسعه میان‌افزا)مطالعه موردی: محلات شهر سردشت(. مطالعات مدیریت شهری، 7(24)، 98- 79.
11. سرور، ر. (1390). بررسی ظرفیتهای بافت فرسوده و توانمندسازی آن (مطالعه موردی: شهر بافق). جغرافیا، 9(31)، 124- 101.
12. شاطریان، م.، و اشنوایی، ا. (1392). عوامل موثر در شکل گیری حاشیه نشینی در شهر کاشان نمونه موردی محله غربت ها و پمپ رعیتی. جغرافیا، 11(36)، 214-201.
13. شرکت نوسازان شهر تهران. (1395). مطالعات راه اندازی دفاتر خدمات نوسازی در بافت فرسوده شهری و سکونتگاه های غیر رسمی (گونه بندی اقدام در بافتهای فرسوده در سکونتگاههای غیر رسمی).
14. شعبان‌پور، م.، و حقیقت نائینی، غ. (1392). شناسایی بافت های فرسوده و نوع مداخله مناسب در آنها با استفاده از gis و فرایند تحلیل سلسله مراتبی( محدوده مورد مطالعه :محدوده درکه). نامه معماری و شهرسازی، 6(11)، 130- 107.
15. شیخی، ح.، ذاکر حقیقی، ک.، و منصوری، س. (1392). بررسی پراکنده روی شهر بروجرد و راهکارهای توسعه درونی آن. پژوهش و برنامه ریزی شهری، 4(15)، 56- 37.
16. صارمی، ح. (1392). بررسی توسعه از درون شهر بروجرد. مدیریت شهری، 12(32)، 310-299.
17. طبیبیان، م.، و غنی، ف. (1394). سنجش پتانسیل توسعۀ میان افزا در بافت مرکزی تهران. محیط شناسی، 41(4)، 964-943.
18. عبداللهی، ع. ا. (1394). اولویت‌بندی شاخص‌های موثر توسعه پایدار شهری در شهر کرمان. جغرافیا، 13(47)، 268-253.
19. عزیزی، م.م.، و آراسته، م. (1389). ارزیابی موفقیت طرح‌های تجمیع در بافت‌ تاریخی شهر یزد نمونه موردی مجموعه‌های مسکونی نفت و خاتم، مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، 2(5)، 28-1.
20. عندلیب، ع. (1392). اصول نوسازی شهری: رویکردی نو به بافت‌های فرسوده، تهران:آذرخش. (کتاب اصلی در سال 1389 منتشر شده است)
21. فرشچین، ا. ر.، رفیعیان، م.، و رمضانی، ر. (1398). بازتوسعه مراکز شهری در چارچوب رویکرد توسعه میان افزای مسکونی(نمونه موردی: محله بازار تجریش)، آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 38- 13.
22. محمودی، و.، و ماجدی، و. (1391). برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری با رویکرد برنامه‌ریزی هسته‌ای (پیشنهادی برای برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری تهران. راهبرد، 21(4)، 72-43.
23. معینی، س. م. (1392). فرایندهای توسعه شهری طرح ها و برنامه ها(با تاکید بر طرح های تهران). تهران: آذرخش.
24. موزرمی، س.، سرور، ر.، و شریعت پناهی، م. و. (1398). عوامل تاثیرگذار بر ظرفیت توسعه میان افزای شهری کلانشهر اهواز در قالب شاخصهای توسعه پایدار شهری با استفاده از تحلیل معادلات ساختاری، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)،. 339- 327.
25. موزرمی، س.، سرور، ر.، و شریعت پناهی، م. و. (1399). ارزیابی توسعه پایدار شهری با تاکید بر شاخصهای توسعه میان افزای شهری(مطالعه موردی: مناطق هشت گانه شهر اهواز). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52(4)، 1337- 1319.
26. موسوی، م. ن.، قنبری، ح.، و اسماعیل زاده، خ. (1391). تحلیل فضایی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ پایدار شهری مورد: شهرهای استان آذربایجان غربی. جغرافیا و توسعه،10(27)، 18-1.
27. نوریان، ف،. و نتاج، آ. (1395). بررسی معیارهای ظرفیت سنجی توسعه مجدد درمحدوده بافت قدیم بابل. هنرهای زیبا، 21(3)، 38- 27.
28. وارثی، ح. ر.، تقوایی، م.، و رضایی، ن. ا. (1391). ساماندهی بافت فرسوده شهری(نمونه موردی: شهر شیراز). مجله علمی تخصصی برنامه ریزی فضایی، 2(2)، 156- 129.
29. Ahvenniemi, H., Pennanen, K., Knuuti, A., Arvola, A., & Viitanen, K. (2018). Impact of infill development on prices of existing apartments in Finnish urban neighbourhoods. International Journal of strategic property management, 22(3), 157-167.
30. Boggia, A., & Cortina, C. (2010). Measuring sustainable development using a multi-criteria model: A case study. Journal of environmental management, 91(11), 2301-2306.
31. Das, D. (2015). Hyderabad: Visioning, restructuring and making of a high-tech city. Cities, 43, 48-58.
32. Farris, J. T. (2001). The barriers to using urban infill development to achieve smart growth.
33. Holt, R. (2012). Redesigning Suburbia: Establishing a New Infill Development Model for Existing Suburban Communities.
34. Izadi, M. S., & Amiri, N. (2016). Internal development, concordant, balanced and stable pattern to develop and promote the urban quality, planning for redevelopment of urban military land. BAGH-E NAZAR, 13(41), 39-50.
35. Izvin, D., Lez’Er, V., & Kopytova, A. (2018). The issues of infill development in cities of the Tyumen region. In MATEC Web of Conferences(Vol. 170, p. 01065). EDP Sciences.
36. Li, X., Yang, H., Li, W., & Chen, Z. (2016). Public-private partnership in residential brownfield redevelopment: case studies of Pittsburgh. Procedia Engineering, 145, 1534-1540.
37. McConnell, V., & Wiley, K. (2010). Infill development: Perspectives and evidence from economics and planning. Resources for the Future, 10, 13.
38. Ooi, J. T. L., & Le, T. T. T. (2013). The spillover effects of infill developments on local housing prices. Regional Science and Urban Economics, 43(6), 850-861.
39. Pandit, A., Minné, E. A., Li, F., Brown, H., Jeong, H., James, J.-A. C.,. Xu, M. (2017). Infrastructure ecology: an evolving paradigm for sustainable urban development. Journal of Cleaner Production, 163, S19-S27.
40. Parizadi, T., Varesi, H. R., & Zarabi, A. (2012). Urban infill development by emphasizing housing (Case study: Sanandaj city). Journal of Sustainable Development, 5(3), 112-120.
41. Shao, Z., Sumari, N. S., Portnov, A., Ujoh, F., Musakwa, W., & Mandela, P. J. (2021). Urban sprawl and its impact on sustainable urban development: a combination of remote sensing and social media data. Geo-spatial Information Science, 24(2), 241-255.
42. Soyinka, O., Siu, K. W. M., Lawanson, , & Adeniji, O. (2016). Assessing smart infrastructure for sustainable urban development in the Lagos metropolis. Journal of urban management, 5(2), 52-64.
43. United Statesenvironmental Protectionagency,(2015) attracting infill development in distressed communities: 30 strategies,  office of sustainable communities.
44. Wang, M. (2021). Polycentric urban development and urban amenities: Evidence from Chinese cities. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 48(3), 400-416.
45. Zhang, C., & Lu, B. (2016). Residential satisfaction in traditional and redeveloped inner city neighborhood: A tale of two neighborhoods in Beijing. Travel Behaviour and Society, 5, 23-36.