واکاوی جامعه شناختی پیامدهای کولونیالیسم بریتانیایی از استعمار کردستان تا قرارداد سایکس‌پیکو در رمان دختر کاه فروش اثر نَبَز گُوران

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 57، شماره 4 - شماره پیاپی 227، اسفند 1403، صفحه 132-101   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.90231.1636

نویسنده

اسماعیل برواسی^*

دکتری زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

نَبَز گُوران از رمان‌نویسان کُرد در دورۀ معاصر است که رویکرد ویژۀ وی در آثار اَدبی‌اش معطوف به بازنمایی رنج‌های مردم کُرد در سرزمین‌های تحت سلطۀ دولت‌های استعمارگر، توتالیتر و فاشیستی و تصویر انسانیّتِ منکوب‌شدۀ انسان معاصر در دورۀ هژمونی جنگ و خشونت بر سرنوشت مردم استبدادزده است. رمان دختر کاه‌فروش که در آن به تصویرسازی زندگی تراژیک دختر کاه‌فروش و رویدادهای سیاسی معاصر با دورۀ وی پرداخته شده، روایتی رئالیستی از رخدادهای اجتماعی‌ـ سیاسیِ برآمده از سلطۀ استبدادی قاجار و استعمار بریتانیا بر سرزمین‌های کُردنشین است که سرنوشت مردمانش در گردابۀ استعمار، به رنج و بی‌بهر‌گی از استقلال و آزادی سیاسی و بی‌خویشتنی و پایمال‌شدن کرامت انسانی و تاراج ثروت‌های ملّی و چندپارگی مرزهای جغرافیایی می‌انجامد. از آن روی که تاکنون جستار مستقلّی به بررسی پیامدهای هژمونی استعمار بریتانیا در رمان دختر کاه‌فروش نپرداخته است، نگارنده در پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی این پدیده در این رمان بپردازد. مسألۀ بنیادین پژوهش حاضر این است که بُنمایه‌های استعمار و کولونیالیسم، چگونه و در چه قالب‌هایی در رمان دختر کاه‌فروش، نمود یافته و با چه مفاهیمی پیوند خورده است؟ جهت بررسی این مسأله، نگارنده از روش توصیفی‌ـ تحلیلی مُبتنی بر بررسیِ جامعه‌شناختی بُن‌مایه‌های کولونیالیسم در این رمان بهره گرفته‌‌ است. غصب و اِشغال سرزمین، تقسیم و چندپارگی جغرافیایی کردستان، غارت منابع و ثروت‌های سرزمین‌های کُردنشین و تعیین حاکمان دست‌نشانده از پُربسامدترین پیامدهای هژمونی استعمار انگلیس بر کردستان در رمان دختر کاه‌فروش است که با رویکرد تاریخی‌ـ سیاسیِ همه‌سونگر، روایتگر رنجی جانکاه و پایمال‌سازی هویّتِ دیگریِ کُرد در فرایند نگرش به خاورمیانه و انسان شرقی به‌عنوان اُرگانیسم‌های مادّیِ فرآوری و بازدهی در چرخۀ تأمین نیازهای جهان امپریالیستی غرب است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات سیاسی؛ استعمار؛ اِشغالگری؛ قرارداد سایکسپیکو؛ چندپارگی جغرافیایی؛ چپاول؛ دختر کاه‌فروش

مراجع

1. آشوری، د. (1353). فرهنگ سیاسی. مروارید.
2. آقاجری، ه.، و برفروخت، ر. (1397). تبیینِ تکوین و تطوّر حرکت سمکو بر بستر ناکامی جنبش مشروطه­خواهی. جامعه‌شناسی تاریخی، ۱۰(۲)، 15ـ45.
3. الهی، ه. (1388). شناخت ماهیّت و عملکرد امپریالیسم. قومس.
4. اُمیدی، م. (1387). فراروایت استعمار؛ بسط هویّت­های بی­بنیاد و تخریب هویّت­های ریشه­دار. در مجموعه مقالات همایش استعمار فرانُو. مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام.
5. بارز، ع. (1385). فرهنگ علوم سیاسی. میوند.
6. برفروخت، ر. (1396). حرکت سمکو در کشاکش ناسیونالیسم و عشیره­گرایی. تاریخ ایران.
7. بروئینسن، م. (1378). جامعه­شناسی مردم کُرد (آغا، شیخ و دولت). ترجمه ابراهیم یونسی. پانیذ.
8. روحانی، ک. (1400). تاریخ سیاسی و معاصر کردستان از جنگ جهانی اوّل تاکنون. آراس.
9. عظیمی شوشتری، ع. (1386). آمریکا و گفتمان استکباری. پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.
10. فرامکین، د. (بی­تا). فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل­گیری خاورمیانۀ معاصر. ترجمه حسن افشار. ماهی.
11. فرهودی مقدّم، م. (1401). خاورمیانه و پارادایم سایکس­پیکو. مادیار.
12. فیلدهاوس، د. (1395). کُردها، عرب­ها و انگلیسی­ها. ترجمه حسن افشار. مرکز.
13. قزار، ر. (1381). تحلیل تاریخی و جامعه­شناختی بر جنبش­های سیاسی و فرهنگی کُرد. ترجمه مسعود ایزدی. آزاداندیشان.
14. کازلف، گ.آ. (1360). اقتصاد سیاسی امپریالیسم. ترجمه مسعود اخگر. حزب توده.
15. کوچرا، ک. (1377). جنبش ملّی کُرد. ترجمه ابراهیم یونسی. نگاه.
16. کوکبیان، پ. (2021). کوکُلنیالیسم؛ استعمارگر نزدیک و استعمارگر دور. دانشگاه آریزونا.
17. گل­محمّدی، أ. (1396). جهانی­شدن، فرهنگ، هویّت. نِی.
18. گُوران، ن. (2022). دختر کاه­فروش. رَهَند.
19. گیدنز، آ. (1397). ساخت جامعه. ترجمه اکبر احمدی. عِلم.
20. لازریف، م. (1946). کردستان و مسألۀ کُرد در سال­های نود قرن نوزده تا سال 1917. بی‌نا.
21. مصطفی اَمین، ن. (2006). تاریخی سیاسی کُردها. ترجمه اسماعیل بختیاری. ژین.
22. مظهر احمد، ک. (1398). کردستان در سال­های جنگ جهانی اوّل. ترجمه رضا خیری مطلق. رسا.
23. مک­داول، د. (1386). تایخ معاصر کُرد. ترجمه ابراهیم یونسی. پانیذ.
24. مِمّی، آ. (1400). چهرۀ استعمارگر، چهرۀ استعمارزده. ترجمه هما ناطق. پرنیان­اندیش.
25. مومسن، م.، و دیگران. (1389). نظریه­های امپریالیسم. ترجمه احمد ساعی. قومس.
26. ناردو، د. (1386). عصر استعمارگری. ترجمه مهدی حقیقت­خواه. ققنوس.
27. نکرومه، ق. (1347). آفریقا باید متّحد شود. ترجمه محمد توکّل. مروارید.
28. نگری، آ و هارت، م. (1384). امپراطوری؛ تبارشناسی جهانی­شدن. ترجمه رضا نجف­زاده. قصیده­سرا.
29. واگنر، ه. (2015). کردستان میان معاهدۀ سِور و مرزهای ساختگی. ترجمه حاجی خضر. آوِر.
30. یاکونو، گ. (1369). تاریخ استعمارگری فرانسه. ترجمه عباس آگاهی. آستان قدس رضوی.
31. Arendt, H. (1951). The origins of totalitarianism. The World Publishing Company.
32. Collins Encyclopaedia. (1972). Vol. 12.
33. Haslam, N., & Loughnan, S. (2014). Dehumanization and infra-humanization. Annual Review of Psychology, 65(1). 399-423. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010213-115045
34. Hurewitz, J. (1979). The Middle East and North Africa in world politics. Yale University Press.
35. Kelamn, H. (1973). Violence without moral restraint; Reflections on the dehumanization of victims and victimizers. Journal of Social Issues, 29(4). 23-61.
36. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1973.tb00102.x
37. Lichteheim, G. (1971). Imperialism. Praeger.
38. Nicholson, R. (1994). Ethnic nationalism and religious exclusivism. Journal of Politikon, 21(2), 49‑63. https://doi.org/10.1080/02589349408705008
39. Spielberger, C. (2004). Encyclopedia of applied psychology. Academic Press.